محمود طالقانی
این نوشته به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب ایران باز نشر شده است.
آیت‌الله سید محمود علایی طالقانی در اسفند ۱۲۸۹ در طالقان، در کلبه‌ای روستایی و خانواده‌‌ای فقیر و روحانی به دنیا آمد.
وی در قم و نجف تحصیلات دینی کرد و از آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی اجازه اجتهاد گرفت. او از سال ۱۳۱۸ مبارزات سیاسی خود را در تهران آغاز کرد و با امامت جماعت در مسجد هدایت، این مکان را به یکی از کانون‌های اصلی مخالفت با رژیم پهلوی بدل نمود.
در سال ۱۳۳۸ در مقام نماینده آیت‌الله محمد حسین بروجردی به قاهره سفر کرد تا با شیخ محمود شلتوت، شیخ دانشگاه الازهر و مفتی مصر، درباره نزدیکی مذاهب اسلامی دیدار و گفت‌‌وگو کند.
وی در سال ۱۳۴۰ نیز به بیت‌المقدس سفر کرد تا در کنفرانس اسلامی در حمایت از فلسطینیان شرکت کند. در بهار ۱۳۴۰ آیت‌الله محمود طالقانی به همراه مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نهضت آزادی ایران را تأسیس کرد و یک سال بعد بازداشت شد. او سال‌های بعد نیز بارها به زندان افتاد و مدت درازی را نیز در تبعید گذراند.
پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ آیت‌الله طالقانی به عضویت شورای انقلاب درآمد و ریاست آن را به عهده گرفت. او در سال ۱۳۵۸ از سوی آیت‌الله خمینی به عنوان اولین امام جمعه تهران برگزیده شد.
ده روز بعد او از طرف مردم تهران به نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد. آیت‌الله طالقانی در نوزدهم شهریور سال ۱۳۵۸ درگذشت. آیت‌الله طالقانی با آنکه نقش موثری در پیروزی انقلاب داشت، در مدت کوتاهی که پس از انقلاب زنده بود، اختلاف نظرهای فراوانی با رهبران روحانی حکومت نوبنیاد از جمله آیت‌الله خمینی پیدا کرد که به تلخ کامی و انزوای وی انجامید.
آیت‌الله طالقانی به همراه کسانی چون آیت‌الله مرتضی حائری یزدی (پدر همسر مصطفی خمینی، فرزند آیت‌الله خمینی) در بسیاری از مسائل از جمله ولایت فقیه، در مجلس خبرگان با اکثریت انقلابی و روحانی آن مجلس در مناقشه بود و بارها تلاش کرد از عضویت این مجلس کناره گیری کند.
مجلس خبرگان تا زمان حیات وی چهارده جلسه داشت که آیت‌الله طالقانی در پنج جلسه شرکت نکرد و در سه جلسه نیز با تأخیر حضور داشت. دو ماه پس از پیروزی انقلاب فرزندان آیت‌الله طالقانی، ابوالحسن، مجتبی و همسرش بازداشت شدند.
در پی این بازداشت‌ها و نیز دریافت گزارشی از وضع زندان‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، آیت‌الله طالقانی، همه دفترهای خود را در تهران و شهرستان‌ها بست و با همسر و سه فرزندش از تهران خارج شد و به حومه تنکابن در شمال ایران رفت.
وی به درخواست آیت‌الله خمینی به قم رفت و سپس به تهران بازگشت. اما حمایت آیت‌الله طالقانی از نهضت آزادی و دیگر نیروهای انقلابی مسلمان مانند سازمان مجاهدین خلق، که با روحانیان حاکم مخالف بودند، روابط او را تا زنده بود با آیت‌الله خمینی و نزدیکانش تیره کرد.
آیت‌الله طالقانی با انتشار کتاب "پرتوی از قرآن" در شمار مفسران معاصر شیعه قرار گرفت که سبک ویژه‌ای در تفسیر متن مقدس مسلمانان دارد.
وی همچنین با نوشتن مقدمه‌‌ای بلند و پانوشت‌هایی مشروح، کتاب "تنبیه المله و تنزیه الامه" نوشته محمد حسین نایینی، از علمای دوران مشروطیت را باز نشر داد.
در این کتاب دیدگاه سیاسی نویسنده و شارح در نقد استبداد مذهبی و غیر مذهبی به تفصیل بیان شده است.