جمعیت هيئت‌های موتلفه‌ اسلامی

جمعیت هيئت‌های مؤتلفه‌ اسلامی، از تشکل‌های سیاسی‌ مهم و پایدار در ایران معاصر است که با ائتلاف سه هيئت مذهبی، هيئت مسجد شیخ علی، هيئت اصفهانی‌ها و هيئت مؤید، فعالیت خود را در ابتدای دهه‌ چهل خورشیدی آغاز کرد.

این گروه، "بازار" ایران را نمایندگی می‌کند.اصطلاح "بازار" به همان اندازه که اهمیت دارد، در دوران کنونی، شفافیت معنایی خود را از دست داده است. واژه‌ "بازار" همزمان برای اشاره به مکان سنتی بازرگانی، الگویی اقتصادی، سبک زندگی ويژه و نیز طبقه‌ای اجتماعی به کار می‌رود.

با پیشرفت برنامه‌ مدرن‌سازی در ایران، طبقه‌ تازه‌ای از بازرگانان در ایران پدید آمد که خاستگاه اجتماعی، تعلقات فرهنگی و سبک زندگی متفاوتی از بازاریان سنتی داشت و در نتیجه "بازار"، به ويژه پس از انقلاب، به صورت انحصاری، قلب تپنده‌ اقتصاد به شمار نمی‌رود.

با این همه، به ويژه در دهه‌هایی که به انقلاب می‌پیوست، بازاریان سنتی، نقشی بنیادی در اقتصاد ایران، سازمان‌دهی نیروهای مذهبی، شبکه‌سازی اجتماعی و استقرار الگوهای فرهنگی در میان طبقات دین‌گرای جامعه بازی می‌کردند.

"بازار" در سنت، مهم‌ترین منبع مالی روحانیت و در نتیجه ستون نگهدارنده‌ استقلال آن در برابر دولت بود.

در سال‌های آغازین دهه‌ چهل، سیاست‌های اقتصادی مدرن‌سازانه - سوسیالیستی دولت به خصوص در زمینه‌ "اصلاحات ارضی"، تهدیدی سنگین برای بزرگ مالکان و نیز تاجران سنتی قلمداد شد.

از سوی دیگر، برنامه‌ عرفی کردن (سکولاریزاسیون) فرهنگ و سیاست در عصر پهلوی، دست روحانیان را از بسیاری مناصب قضایی و آموزشی کوتاه کرد و از نفوذ سیاسی آنان کاست.

به این ترتیب بازاریان و روحانیان که پیشتر از پشتیبانان اصلی نظام سلطنت در ایران به شمار می‌رفتند، منافع مشترکی در ستیز با دولت حاکم یافتند.
جمعیت هيئت‌ها مؤتلفه‌ اسلامی، سازمانی سنتی بود که در پیوند با رهبران روحانی، از جمله آیت الله خمینی، بدنه‌ سنتی دینی جامعه را علیه حکومت محمدرضاشاه پهلوی بسیج کرد.

طرح مسأله‌ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی و سپس تصویب آن به دست حسن‌علی منصور، نخست وزیر وقت، ائتلاف میان بازاریان ناراضی و روحانیان مخالف دولت را تقویت کرد.

پس از سخنرانی شدیداللحن آیت الله خمینی در باره‌ تصویب این قانون، محمد بخارایی، عضو جمعیت هيئت‌های مؤتلفه‌ اسلامی، حسن‌علی منصور را - به فتوای "شورای روحانیت" - در اول بهمن‌ماه 1343 در برابر مجلس شورای ملی ترور کرد.

با افزایش بهای نفت ایران در سال‌های 1352 و 1353 و سیاست اقتصادی محمدرضاشاه مبنی بر تزریق نقدینگی به بازار، ثروت بازاریان به شکل بی‌سابقه‌ای رو به فزونی گذاشت.

بازاریان در قالب تشکل سیاسی خود، بخش عمده‌ای از این ثروت را برای مبارزه با سلطنت پهلوی، تحت رهبری آیت الله خمینی، صرف بسیج اجتماعی جامعه کردند.
سامان دادن اعتصاب‌های سراسری، برپا کردن تظاهرات در شهرهای مختلف، تکثیر و توزیع نوشته‌ها، بیانیه‌ها و نوارهای صوتی آیت الله خمینی که در نجف و سپس در پاریس در تبعید به سر می‌برد، از مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی این جمعیت بود.

این جمعیت همچنين در قالب تأسیس نهادها و مؤسسه‌های خیریه، مدارس اسلامی، صندوق‌های قرض الحسنه، امداد، کاریابی و صدقات، نه تنها به منبع مالی اصلی روحانیت، که به مهم‌ترین پشتوانه‌ اقتصادی شبکه‌ مذهبی مخالف دولت بدل شد.

جمعیت هيئت‌های مؤتلفه‌ اسلامی که در دی‌ماه سال 1382 به "حزب مؤتلفه‌ اسلامی" تغییر نام داد، در مرامنامه‌ خود آورده است: "مؤتلفه‌ اسلامی، توانست برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران، تشکلی سیاسی-عقیدتی، تحت رهبری ولی فقیه عادل زمان و مرجع تقلید و تحت نظارت و هدایت شورای روحانیت و به دور از الگو پذیری‌ از سازمان‌ها و احزاب شرقی و غربی پدید آورد و شعار «مقلد» بودن به معنای واقعی و اصیل را مطرح سازد."

"مؤتلفه‌ اسلامی" تاریخ زایش خود را پیش از دهه‌ چهل خورشیدی می ‌داند و شکل‌گیری "جبهه‌ مسلمانان آزاده" را پیش از آن تاریخ، زمینه‌ تولد این گروه می‌شمارد.
از حبیب الله عسکراولادی مسلمان، حاج صادق امانی، مرتضی نیک‌نژاد، رضا صفار هرندی، مرتضی مطهری (از اعضای "شورای روحانیت" موتلفه)، صادق اسلامی، سید اسدالله لاجوردی، مهدی عراقی و علی درخشان در مقام بنیانگذاران اصلی هیئت مؤتلفه‌ اسلامی نام برده شده‌ است.

پس از پیروزی انقلاب سال 1357، به دستور آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، فعالیت جمعیت هيئت‌های مؤتلفه‌ اسلامی در قالب حزب جمهوری اسلامی قرار گرفت و این گروه به طور مستقل هویتی سیاسی نداشت.

در پی دستور آیت الله خمینی به تعطیلی حزب جمهوری اسلامی در سال 1365، این جمعیت، تجدید سازمان سیاسی کرد و با هویت سیاسی نوینی وارد معادلات و رقابت‌های گروهی در درون ساختار جمهوری اسلامی شد.

به ويژه در دهه‌ نخست جمهوری اسلامی، مؤتلفه‌ اسلامی، به اصلی‌ترین گروه "جناح راست" در ایران آوازه یافت.
این گروه، در زمینه‌ سیاسی دولت‌گرا ولی از نظر اقتصادی مخالف کنترل کامل وزارت بازرگانی و وزارت اقتصاد و دارایی بر همه‌ فعالیت‌های تجاری و مبادلات اقتصادی است.

حبیب الله عسکراولادی مسلمان، نماینده‌ آیت الله خمینی و سپس آیت الله علی خامنه‌ای در کمیته‌ امداد امام خمینی، برای چند دهه رهبری این گروه را به دست داشت. در سال 1382، همراه با بخشی از دگرگونی‌های جزیی در ساختار تشکیلاتی، محمد نبی حبیبی، شهردار پیشین تهران، دبیرکل حزب مؤتلفه‌ اسلامی شد.