دعوای بورسیه‌های 'غیرقانونی' و استیضاح وزیر علوم
حق نشر عکس
1
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، درخواست کرده است که جلسه استیضاح رضا فرجی دانا وزیر علوم، تحقیقات و فناوری،به جای چهارشنبه بیست و نهم مرداد در روز قبل از آن (سه‌شنبه) برگزار شود تا وی نیز بتواند در جلسه استیضاح حضور داشته باشد که این درخواست از سوی مجلس پذیرفته شده است.
از دید برخی ناظران این درخواست دو پیام ضمنی با خود دارد، اول اینکه، آقای فرجی دانا از حمایت آقای روحانی برخوردار است و دوم اینکه دولت از این استیضاح استقبال می‌کند.
جناح مقابل نیز برای اینکه نشان دهد در خواست خود جدی است، با نزدیک شدن به زمان استیضاح، فعالیت‌های تبلیغی خود را بطور چشمگیری افزایش داده‌است. برای مثال در چند روز گذشته از یکسو حسن مسلمی نائینی مدیرکل بورس وزرارت علوم در دولت دهم (محمود احمدی نژاد) که خود متهم اصلی در سازماندهی تخلف در اهدای بورس‌هاست نامه منتشر کرده و در گفتگو با رسانه‌ها بورسیه شدگانی که بر سر آنها دعواست را تشویق به شکایت از وزارت علوم می‌کند، و از سوی دیگر در مجلس علیه حسن روحانی شبنامه منتشر می‌شود.
آقای نائینی در طی چند روز گذشته در نامه‌ای خطاب به رسانه‌های داخلی و همچنین گفتگو با خبرگزاری‌های داخلی چگونگی بورسیه شدن فرزندان مسئولان را تشریح، و از عملکرد خود دفاع کرده است. او در مقدمه کوتاه نامه خود، سکوت پیشینش را به دلیل توافقی دانسته که با کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس داشته است و دلیل نگارش این نامه را نیز توضیح چگونگی دریافت بورس فرزندان برخی استیضاح کنندگان و بداخلاقی برخی از رسانه‌ها اعلام کرده است.
وی با شیوه مرسوم دعوای جناح‌ها در ایران که ضمن کم اهمیت دادن یا بی‌مورد نشان دادن اتهام‌ها، طرف مقابل را نیز به ارتکاب همان خلاف‌ها متهم می‌کنند، توضیحاتی در باره اسامی و اسناد منتشر شده ارائه داده و در مقابل هر یک از موارد، اتهام یا شبهه‌ای را متوجه جناح مقابل کرده است.
برخی از ناظران می گویند این شیوه پاسخگویی که فقط بخشی از حقیقت مطرح شود و بخش دیگر آن پوشیده باقی بماند و در همان حال تخلفات احتمالی طرف مقابل نیز بطور مبهم اعلام شود، به نوعی تائید اتهامات وارده است و پدیده‌ای نوظهور نیست. ولی با این حال به نظر می‌رسد که حجم و تنوع تخلفات دادن بورس آنقدر گسترده بوده که حتی آقای نائینی نیز ناچار شده است آن را بطور صریح بپذیرد و در همان حال از آن تبری بجوید.
برای مثال آقای نائینی در پاسخ به سوالی درباره زیر پا گذاشتن شرط معدل در پذیرش بورسیه‌ها گفته‌است: "گاهی اوقات دستور از مقامات بالاتر صادر می‌شود. همان وزیری که آیین‌نامه‌ای را تصویب می‌کند ممکن است برخی افراد را که معدل پایین داشته‌اند با توجه به شرایط خاصی که خود صلاح می‌داند، شامل بورسیه‌ها کند. افرادی وجود داشته‌اند که با معدل پایین بورسیه گرفته‌اند، اما همگی با دستور وزیر بوده است."
در نمونه دیگر او در پاسخ به پرسشی درباره اسناد منتشر شده در چند روز اخیر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مبنی بر گستردگی سهم خواهی نهادهای مختلف از دولت نهم و دهم (دولت آقای احمدی نژاد) برای بورسیه شدن افراد، گفته است که: "ما از تشکل‌های دانشجویی درخواست می‌کردیم افراد باصلاحیت را معرفی کنند زیرا اعضای هیات علمی باید افراد متعهد و متخصص باشند. همانطور که امام راحل فرمودند، تعهد از تخصص نیز مهم‌تر است. این افراد، افرادی متعهد و متخصص هستند و ما به خط و ربط آنها هیچ توجهی نداشتیم."
در مورد دیگر فعالیت‌های تبلیغی یا به زبان بهتر جنگ روانی مدافعان استیضاح، می‌توان به انتشار شبنامه ای علیه حسن روحانی در مجلس اشاره کرد. در این شبنامه خود رئیس جمهور نیز به بهره‌مندی از رانت و بورسیه غیر قانونی متهم شده است.
آیا فقط بورسیه‌ها دلیل استیضاح‌اند؟
با نزدیکتر شدن به موعد استیضاح، با نگاهی به رسانه‌ها به نظر می‌رسد که دلیل واقعی و اصلی به مجلس کشاندن آقای فرجی دانا، مسئله افشای بورسیه‌های غیرقانونی باشد ولی نمایندگان طراح استیضاح و برخی از کارشناسان حوزه آموزش‌عالی با این عقیده چندان موافق نیستند.
نمایندگان مخالف وزیر می‌گویند وزیر علوم از موضوع بورسیه‌ها برای فرار از استیضاح و تحت تاثیر قراردادن افکار عمومی سواستفاده می‌کند و آن را فرار به جلوی مسئولان وزارت علوم می‌دانند. در همین راستا مسعود میرکاظمی نماینده مجلس گفته است: چطور آقای وزیر طی یکسال گذشته این موارد را به مجلس گزارش نکرده تا قوه مقننه با افراد خاطی برخورد کند و امروز که طرح استیضاحش در مجلس اعلام وصول شده، موضوع بورسیه‌های غیرقانونی در دولت قبل را مطرح کرده است؟
البته مسئله بورسیه‌های غیرقانونی را مجتبی صدیقی در بهمن‌ماه سال گذشته به طور رسمی به مراجع مختلف اعلام کردند و پس از گذشت چند ماه و پیش از اینکه بحث استیضاح مطرح شود آن را رسانه‌ای کردند. آقای صدیقی در خرداد ماه امسال هم در این باره گفته بود: " قرار بود در این زمینه حرفی زده نشود، ولی احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می‌شویم. بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم."
به هرحال نمایندگان برای استیضاح علاوه بر مسئله افشای بورسیه‌ها دلایل دیگری را هم مطرح می‌کنند. دلایلی مانند انتصاب آقایان جعفر میلی منفرد و جعفر توفیقی (معاون آموزشی و مشاور عالی وزارتخانه) در مناصب کلیدی وزارتخانه، تغییر روسای برخی از دانشگاه‌ها و همچنین تغییر روند انتصاب روسای دانشگاه‌ها، بازگشت دانشجویان ستاره دار و اساتید کنار گذاشته شده به دانشگاه، کم کردن امکان کنترل و دخالت نهادهای حکومتی و دولتی در مدیریت دانشگاه‌ها، و تعلل در روند اسلامی کردن فضای دانشگاه‌ها.
البته به تازگی دو دلیل دیگر نیز به این فهرست بلند بالا اضافه شده است. یکی نفوذ گروه‌های تجزیه طلب و جناح‌های سیاسی مخالف به دانشگاه‌ها و دیگری کم شدن تعداد مقالات ISI منتشر شده که نشان دهنده کند شدن رشد علمی دانشگاه‌هاست.
گروهی از کارشناسان آموزش‌عالی با اینکه دو دلیل آخر را فقط بهانه جویی می‌نامند دلایل اصلی استیضاح را ترس بخش‌هایی از حکومت از استقلال دانشگاه‌ها و کم شدن کنترل حکومت می‌دانند که در همه بندهای دلایل استیضاح مستتر است. از نظر آنها مسئله بورسیه‌ها فقط انگیزه لازم را به برخی از نمایندگان داده است وگرنه از دست دادن کنترل دانشگاه‌ها برای حکومت بسیار حیاتی‌تر از وجود بورسیه‌های غیر قانونی است.
به عنوان نمونه انتصاب آقایان جعفر میلی منفرد و جعفر توفیقی در وزارت علوم آنقدر جناح تندرو را برآشفته کرد که کار را به فحاشی در صحن مجلس کشاند. اشاره آنها به ماجرایی است که در مجلس رخ داد. محمد مهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در جلسه‌ای که ماه پیش برای تبادل نظر و رفع مسئله استیضاح بین نمایندگان و مسئولان وزارت علوم تشکیل شد با عصبانیت به معاون حقوقی و مجلس وزیر گفت: " برو به این ... بگو این چند نفر را عزل می‌کند یا با اردنگی از وزارتخانه بیرونش می‌کنم."
کارشناسان معتقدند هم نمایندگان تلاش خواهند کرد که قدرت خود را به دولت نشان دهند و هم دولت سعی خواهد کرد که خود را بر مواضعش استوار نشان دهد. البته آنها با این نکته هم موافقند که مسئولان وزارت علوم به نقطعه ضعف نمایندگان طراح استیضاح واقفند و از اهرم بورسیه‌ها و اینکه منافع استیضاح کنندگان با افشای این مسئله به خطر افتاده است استفاده لازم را برای عقب نشینی این نمایندگان از مواضعشان می‌کنند. با این حال از نظر کارشناسان دور از ذهن است که آقای فرجی دانا در این نبرد شکست بخورد ولی اگر چنین هم شد، بعید به نظر می‌رسد که در سیاست‌های وزارت علوم با حضور وزیر جدید تغییری بوجود بیاید.
مجید انصاری معاون پارلمانی رئیس جمهور در همین زمینه گفته است: "با فرض آن که استیضاح رای بیاورد، گزینه بعدی قطعا کسی خواهد بود که تغییری در خط مشی وزارت علوم ایجاد نخواهد کرد."