یاشین

پایت را که درون آپارتمان والنتینا می‌گذاری، سال‌ها به عقب بازمی‌گردی. این زندگی یک اسطوره فوتبال است. هر جا که چشم بیندازی پوستر، جایزه و توپ‌های فوتبال امضاء شده می‌بینی، گنجینه‌ای شخصی که از یک دوران حرفه‌ای پر افتخار باقی مانده است. این خانه‌ایست که یاشین ۲۶ سال از عمرش را در آن گذرانده است.

آنقدر یادگاری از او در این خانه هست که حسابش از دست‌ در می‌رود. یک شیر عروسکی روی کاناپه قرار دارد - لو در روسی به معنای شیر است. پرچمی سه‌گوش از باشگاه ایپسویچ تاون انگلیس هم روی دیوار است که والنتینا نمی‌داند چطور به یاشین رسیده است. همین‌طور مدال طلای المپیک ۱۹۵۶ ملبورن که در سفر طولانی بازگشت به خانه بارها و بارها به مردم نشان داده شد. آن زمان تیم اتحاد جماهیر شوروی، مسیر ولادی‌وستوک (شهری در شرق روسیه و هم مرز با کره شمالی) را تا مسکو با قطار طی کرد و قهرمانی خود را در راه جشن گرفت.

مجموعه افتخارات یاشین اما یک قطعه مهم کم دارد و آن یک مدال جام جهانی فوتبال است. جایگاه چهارم در جام جهانی ۱۹۶۶ انگلیس بهترین عملکرد یاشین و تیم اتحاد جماهیر شوروی در مهم‌ترین رویداد جهان فوتبال است. او که در دروازه‌بانی تحولی ایجاد کرده بود و ویترین خانه‌اش پر بود از معتبرترین جوایز فردی، دست آخر با نتایجی نه چندان قابل قبول در جام جهانی از فوتبال خداحافظی کرد.

در جام جهانی ۱۹۶۲ تیم شوروی سابق در یک چهارم نهایی بعد از شکست ۱-۲ مقابل شیلی که میزبان جام جهانی بود از دور مسابقات حذف شد. آن دوره بهترین روزهای حرفه‌ای یاشین ۳۲ ساله نبود. در دیدار آخر تیمش دو گل آسان به حریف هدیه داد و تنها گزارشی که به زبان روسی از این دیدار پخش شد همه تقصیرها را به گردن او انداخت.

هنگام بازگشت از آمریکای جنوبی، تیم در فرودگاه با سیلی از هواداران خشمگین روبرو شد. آنها روی پلاکاردهایی که در دست داشتند نوشته بودند: " یاشین فوتبال را کنار بگذار"، "وقت این است که مستمری بازنشستگی بگیری". شیشه‌های آپارتمانش را شکستند، روی اتوموبیلش فحش نوشتند و برایش نامه‌های تهدیدآمیز فرستادند. یاشین از آن روزها به عنوان " تلخ‌ترین دوران حرفه‌ای" خود یاد کرد.

چطور می‌تواند ناراحت نشود؟

یاشین بعد از فینال جام ملت‌های اروپا در ۱۹۶۰ به یک قهرمان تبدیل شد. او در این دیدار جلوی حملات بی‌امان یوگسلاوی ایستاد تا هم‌تیمی‌هایش در وقت اضافه گل پیروزی را بزنند و اولین و تنها قهرمانی خود را در اروپا جشن بگیرند. این دیدار با برد ۱-۲ شوروی به پایان رسید.

والنتینا می‌گوید هیچ‌وقت شوهرش را مثل دوران بعد از جام جهانی شیلی غمگین ندیده بود: "می‌خواست فوتبال را کنار بگذارد. وقتی به مسکو برگشت هر وقت اسمش از بلندگوی ورزشگاه شنیده می‎شد، صدای سوت تماشاچیان بالا می‎رفت. فریاد می‎زدند و او را هو می‎کردند. فکر می‌کردند همه چیز تقصیر لو بوده و فقط او آن بازی را باخته، نه کل تیم. خبرنگاری که بازی را از ورزشگاه گزارش می‌کرد هیچ چیز از فوتبال نمی‌دانست و کارش در واقع نوشتن در مورد اوضاع سیاسی آمریکای جنوبی بود.

یاشین اما راه حل این مشکل را پیدا کرد. مردی که زندگی‌‌اش را با سخت‌کوشی ساخته بود، فهمید برای ماندن در فوتبال با وجود همه این دشمنی‌های باید چه کار کند. این اولین بار در زندگی‌اش نبود که طعم سختی را می‌چشید.

در ۱۸ سالگی وقتی تازه فوتبال را شروع کرده بود، دچار فروپاشی عصبی شد. آن زمان در تیم فوتبال یک کارخانه فلزکاری که در آن مشغول کار بود، بازی می‌کرد.

در کتاب زندگی‌نامه‌اش نوشته:" افسرده شده بودم؟ نمی‌دانم. احساس خستگی که سال‌ها روی هم انباشته شده بود، خودش را یک‎باره نشان داد و چیزی در درونم شکست. آن موقع هیچ حسی جز تهی بودن نداشتم."

بازیکنی که چند سال بعد به ستاره تبدیل می‎شد، دست از کار کشید:" از نظر قانون من یک فراری به حساب می‌آمدم." او دیگر برای فوتبال هم اشتیاقی نداشت.

یکی از دوستانش که در همان کارخانه کار می‌کرد پیشنهاد داد داوطلبانه به خدمت سربازی برود. اتفاقی که یاشین از آن به عنوان "منجی" خود یاد می‌کند، تصمیمی که درهای موفقیت را به رویش باز کرد.

در دوره سربازی، یاشین دوباره عشقش به فوتبال را کشف کرد و تمریناتش را حتی سخت‌تر از قبل ادامه داد. خیلی زود آرکادی چرنیشف، مربی تیم جوانان دینامو مسکو و بازیکن سابق فوتبال و هاکی روی یخ او را کشف کرد. چهار سال بعد از آن، در سال ۱۹۵۳ یاشین به یکی از بازیکنان قابل اعتماد تیم بزرگسالان این باشگاه تبدیل شده بود.

او در رشته هاکی روی یخ هم دروازه‌بانی مستعد بود و در مارس ۱۹۵۳ جام قهرمانی کشور را بالای سر برد. این اولین جام دوران حرفه‌ای او بود، هر چند اکتبر همان سال با فوتبال هم طعم قهرمانی را چشید. یاشین در هر دو رشته می‌درخشید اما در آخر سال ۱۹۵۴ تصمیم گرفت ورزشی که بیشتر به آن عشق می‌ورزید یعنی فوتبال را ادامه دهد. یاشین در چهار جام جهانی حضور داشت، کمک کرد تیم ملی کشورش برای اولین بار طعم موفقیت در تورنمنت‌های مهم را بچشد، رکورد مهار ۱۵۰ پنالتی را به نام خود ثبت کرد و با شهرتی که روز به روز افزایش می‌یافت، به یکی از نمادهای شوروی تبدیل شد.

همه این بازیکن را به رفتار پهلوانانه و متواضع و همین‌طور قد بلند ۱۸۹ سانتیمتری‌اش می‌شناختند. تام فینی، مهاجم سابق تیم ملی انگلیس که سال ۲۰۱۴ از دنیا رفت، ضربه پنالتی که سال ۱۹۵۸ به یاشین زد را خوب به یاد می‎آورد: "تصمیم گرفتم از پای غیر تخصصی استفاده کنم چون می‌دانستم او دیده چطور با پای چپم پنالتی زده‌ام. عصبی بودم؟ قطعا! وقتی خواستم به سمت توپ بدوم، چند تا از هم‌تیمی‌هایم رویشان را چرخانده بودند. نمی‌توانستند نگاه کنند."

والنتینا روزی را به یاد می‌آورد که یاشین به منتقدان خود ثابت کرد در موردش اشتباه می‌کنند؛ به همه ‌آن‌هایی که توانایی‌اش را زیر سوال برده بودند.

۲۳ اکتبر ۱۹۶۳ بود. یاشین در ورزشگاه ومبلی لندن برای تیم منتخب جهان مقابل تیم ملی انگلیس بازی می‌کرد. دیدار ویژه‌ای که برای بزرگداشت صدمین سالگرد تأسیس اتحادیه فوتبال انگلستان ترتیب داده شده بود. والنتینا که آن زمان خبرنگار رادیویی بود، بازی را از صفحه نمایش بزرگ ساختمان مرکزی رادیو در مسکو تماشا می‌کرد.

فرناندو ریه‌را، مربی پیشین شیلی که یک سال قبل با تیمش،‌ روسیه را از جام جهانی بیرون انداخته بود، هدایت تیم منتخب جهان را دست داست داشت و یاشین را به این تیم دعوت کرد. او یک نیمه در زمین بود و چندین ضربه را به شکلی استثنایی مهار کرد.

نیمه دوم با نتیجه صفر- صفر و در حالی که میلوتین شوشکیچ، دروازه‌بان یوگوسلاوی سابق جای یاشین را گرفت آغاز شد. این بازی در نهایت با گل دقیقه ۹۰ جیمی گریوز، مهاجم سابق انگلیس ۱-۲ به نفع این تیم به پایان رسید.

والنتیا که بعد از کار دو دخترش را از مدرسه برداشته بود و به خانه می‌رفت، حرفی که آن روز راننده تاکسی به او زد را هرگز از یاد نبرده: "راننده به من گفت: در مورد مسابقه‌ای که در لندن برگزار شد چیزی شنیده‌ای؟ ما موفق شدیم. من به او گفتم: منظورتان چیست؟ بازی ۱-۲ تمام شد. او گفت: چه اهمیتی دارد. نیمه اول یاشین توی دروازه بود و وقتی زمین را ترک می‌کرد نتیحه صفر بر صفر بود."

"این واکنش مردم مسکو به این بازی بود. همه هواداران دوباره به او افتخار می‌کردند."

یاشین در زندگی‌نامه‌اش نوشته که دوران کودکی‌اش در ۱۱ سالگی به پایان رسید، یعنی همان موقع که او وخانواده‌اش مجبور به مهاجرت به اولیانسک شدند. این شهر که در ۸۰۰ کیلومتری شرق مسکو واقع شده، به عنوان جایی امن برای تغییرمکان کارخانه تولید اسلحه و مهمات انتخاب شده بود. کارخانه‌ای که پدر یاشین در آن کار می‌کرد و خودش هم پیش از آن‌ که ۱۳ ساله شود در آن مشغول شد. کار یاشین ساختن گلوله بود.

او نوشته: "دختران و پسران هم‌سن و سال من برای گرفتن نان در صف انتظار می‌کشیدند، در حالی‌که به پیروزی در جبهه و داشتن یک تکه قند بیشتر برای خوردن فکر می‌کردند. ما خیلی زودتر از سن‌مان، مجبور به فداکاری شدیم."

آن‌ها دستگاه‌ها و ماشین‌ها را روی برف با خود کشیدند و کارخانه را در فضایی باز به‌ راه انداختند. غذا هم با سورتمه از یک روستای در ۱۲ کیلومتری کارخانه برایشان آورده می‌شد.

در نهایت نازی‌ها بیرون رانده شدند. در سال ۱۹۴۴ "زمزمه‌های سرخوشانه درباره پیروزی که در سراسر کمپ می‌پیچید" دیگر فقط شایعه نبود. مسکو یک بار دیگر به شهری امن تبدیل شد و یاشین و خانواده‌اش هم به خانه برگشتند. جنگ به زودی تمام می‌شد.

یاشین در زندگی‌نامه‌اش نوشته:" در جنگ تجربه‌ای به دست آوردیم که آن را در هیچ کلاس درسی یاد نمی‌دهند. به ما یاد دادند چطور کار کنیم، نه از روی ترس، بلکه به خاطر وجدان‌ و تا جایی که توان داریم. وقتی برای قهرمانی رقابت می‌کردیم، هدفمان رسیدن به پاداش‎هایی که پیروزی به همراه داشت نبود، بلکه فقط برای این‌که می‌توانستیم فوتبال بازی کنیم، خوشحال بودیم."

در بقیه کشورها، معمولا بازیکنانی که در زمین، در خط‌های جلوی تیم بازی می‌کنند مورد توجه هستند. از هافبک بازی‌ساز و مدافع میانی گرفته تا بازیکنی که پیراهن جادویی شماره ۱۰ تیم را به تن دارد. لو یاشین اما دروازه‌بان بود، آخرین نگهبان، سربازی در آخرین خط دفاعی.

بزرگ‌ترین کشور دنیا، جای بسیار پیچیده‌ای است، کشوری زیبا، ویران و پر افتخار. اما تجربه جنگ در کشوری که مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته، تا حدی جایگاه ویژه دروازه‌بان در فوتبال روسیه را مشخص می‌کند.

اگر به گالری ترتیاکوف در مسکو سری بزنید، تابلوی نقاشی "دروازه‎بان" که الکساندر دئینکا در سال ۱۹۳۴ خلق کرده را خواهید دید، تصویری بزرگ از دروازه‌بانی که به سمت توپ شیرجه می‌زند. در این گالری اثر سرگئی گریگوریف مربوط به سال ۱۹۴۹ هم به چشم می‌خورد. در این نقاشی پسری جوان با زانوی باندپیچی شده آماده برای حفاظت از دروازه ساختگی خود دست‌هایش را روی زانو گذاشته و به جلو خم شده، دروازه‌ای که حدودش را چند کیف مشخص می‌کنند. نام این اثر چیست؟ دروازه‌بان.

در فیلمی به نام دروازه‌بان که سال ۱۹۳۶ در شوروی سابق ساخته شده، دروازه‌بان با مهار یک پنالتی و زدن گل‌ پیروزی به یک حریف خارجی، تیم را نجات می‌دهد. تیم حریف لباس سیاه به تن دارد که نمادی از حکومت فاشیستی است. در ترانه پایانی این کمدی موزیکال آمده:

یاشین، برای تبدیل شدن به یک غول در قرن بیستم، راه خود را فروتنانه و از مسیر رنج و فداکاری آغاز کرد. او در دوران دستاوردهای خارق‌العاده اتحاد جماهیر شوروی درخشید.

سال‌های پایانی عمریاشین با مصیبت و ناخوشی پیوند خورد. این دروازه‌بان بزرگ اما با وجود بیماری شدید و از دست دادن یک پای خود، برای بار آخر با دوستدارانش روبرو شد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی هم با فروپاشی فاصله‌ چندانی نداشت.