Gwyddonwyr yn darganfod tri thornado ar yr haul

Canfuwyd y tornado solar trwy ddefnyddio'r Telesgop Ymgasgliad Delweddu Atmosfferig

Mae gwyddonwyr ym Mhrifysgol Aberystwyth wedi darganfod tornados solar sydd sawl gwaith yn fwy na'r Ddaear ar wyneb yr haul.

Bydd Dr Xing Li a Dr Huw Morgan o'r Sefydliad Mathemateg a Ffiseg yn cyflwyno ffilm o un o'r tornados yn y Cyfarfod Astronomeg Cenedlaethol 2012 ym Manceinion ddydd Iau.

Canfuwyd y tornado solar trwy ddefnyddio'r Telesgop Ymgasgliad Delweddu Atmosfferig (AIA) ar fwrdd y lloeren NASA (SDO).

Allyriadau mas coronaidd

"Canfuwyd tornados solar llai gan fy lloeren SOHO i, ond ni ffilmiwyd hwynt," meddai Dr Xing Li.

Dywedodd Dr. Huw Morgan: "Mae'n rhaid bod y tornado unigryw a rhyfeddol hwn yn chwarae rôl wrth ddechrau stormydd solar bydol."

Gwelodd yr AIA nwyon oedd â thymheredd o 50,000 - 2,000,000 Kelvin yn cael eu sugno o wraidd strwythur dwys o'r enw Prominence, cyn troelli i fyny i mewn i'r atmosffer uchel a theithio oddeutu 200,000 cilomedr ar hyd llwybrau heligol am gyfnod o oddeutu tair awr.

Mae'r nwyon poeth yn y tornados yn teithio ar gyflymderau mor uchel â 300,000 cilomedr yr awr.

Gall cyflymderau nwyon mewn tornados daearol gyrraedd cyflymderau o 150 cilomedr yr awr.

Yn aml, bydd tornados yn digwydd wrth wraidd allyriadau mas coronaidd.

Cylchdaith gylchol

Pan deithiant tua'r Ddaear, gall yr allyriadau mas coronaidd hyn achosi cryn ddifrod i amgylchedd gofod y ddaear, neu i loerennau, neu hyd yn oed ddinistrio'r grid trydan.

Llusga'r tornados solar feysydd magnetig troellog a cheryntau trydanol i'r atmosffer uchel.

Mae'n bosib bod y meysydd magnetig a'r ceryntau yn chwarae rhan allweddol wrth yrru'r allyriadau mas coronaidd.

Lansiwyd yr SDO ym mis Chwefror 2010.

Mae'r lloeren yn cylchynu'r Ddaear mewn cylchdaith sy'n gydamserol â chylchdaith y Ddaear ar uchder o 36,000 cilomedr.

Monitra'r amrywiadau solar cyson yn barhaus er mwyn galluogi i wyddonwyr feithrin gwell dealltwriaeth am achos y newid ac, yn y pen draw, fedru darogan tywydd y gofod.