Datganoli 15: Yr amgylchedd

Mae rhaid talu 5 ceiniog am fagiau plastig erbyn hyn

Ers 1999 mae ymrwymiad i egwyddor cynaliadwyedd wedi cael ei ystyried yn rhan annatod o bolisiau llywodraethau Cymru.

Fe allai'r rhethreg gael sylfaen gadarnach ymhen rhai misoedd, gyda Mesur Cenedlaethau'r Dyfodol.

Mae rhannau helaeth o gyfrifoldebau dros yr amgylchedd wedi eu datganoli.

Er hyn, deddfwriaethau Ewropeaidd sy'n gosod sail llawer o bolisïau Cymru, fel gwledydd eraill Prydain.

Ond yn ystod y 15 mlynedd diwethaf mae cwestiynau wedi codi ynglŷn â pha mor amgylcheddol y bu'r gweinyddu o Gaerdydd, yn enwedig ym maes ynni a chadwraeth.

Ffiniau cenedlaethol

Mae digon wedi canmol llywodraeth Cymru am gyflwyno polisïau Cymreig fel sefydlu Llwybr Arfordir Cymru, codi tâl 5 ceiniog ar fagiau plastig, a gwella ail gylchu o fewn y cynghorau sir.

Ond mae tirwedd a byd natur Cymru yn gysylltiedig gyda gweddill ynysoedd Prydain, a chyfandir Ewrop.

Dydy problemau a ddaw yn sgil llifogydd a stormydd: o newid hinsawdd neu lygredd, ddim yn parchu ffiniau cenedlaethol.

Yn ôl pennaeth WWF Cymru, Anne Meikle, un o bolisïau mwyaf atyniadol Cymru oedd Cymru'n Un: Cenedl Un Blaned bum mlynedd yn ôl.

"Yn 2009 pan wnaethon nhw ddatblygu Cymru'n Un: Cenedl Un Blaned, cynllun go iawn i gyflawni gan ddefnyddio dim ond ein cyfran deg o adnoddau'r ddaear, roedd hynny'n ymrwymiad hynod uchelgeisiol.

"Sef lleihau ein defnydd o adnoddau 75% - gweithredu ar draws y llywodraeth gyfan - ac roedd rhai targedau clir a chynlluniau clir ynddo. Yr oedd hynny yn wirioneddol arloesol."

Mesur llwyddiannau amgylcheddol sy'n anodd. Mae rhyw fath o ddadansoddiad gan Peter Davies, comisiynydd Dyfodol Cynaliadwy Cymru.

Mae'n cyfeirio at 40 dull o fesur sefyllfa'r amgylchedd. Mae 22 o'r dangosyddion yn dangos gwelliant, 17 heb newid, un sy'n asesu niferoedd adar yng Nghymru wedi gostwng, a thri maes arall ble nad oes digon o dystiolaeth.

Dywedodd Mr Davies: "Yr wyf yn cwestiynu ​​a yw'r dangosyddion hynny yn rhoi'r wybodaeth gywir i ni er mwyn i ni bwyso a mesur. A oes gennym y mesurau cywir?"

'Sgarmes'

Wrth ganmol targed lleihau allyriadau 40% erbyn 2020 - a nod o'u gostwng 3% bob blwyddyn, dydy Llywodraeth Cymru erioed wedi egluro, yn ôl Gareth Clubb o fudiad Cyfeillion y Ddaear, sut mae cyflawni hynny.

Dywedodd Mr Clubb: "Efallai bod 'na ormod o bwyslais ar gael ffermydd gwynt mewn mannau penodol, ac mae hynny'n creu rhyw sgarmes o gwmniau sydd eisiau cael eu ceisiadau cynllunio wedi eu hystyried yr un pryd.

"Ac yn llawer iawn o'r ardaloedd yma mae'r hewlydd yn fach, ac mae hynny'n mynd i achosi problemau trafnidiaeth."

Achoswyd cryn ddadlau gan geisiadau cynllunio am dyrbinau gwynt ledled Cymru

Newydd ei gyhoeddi mae adroddiad sy'n dadansoddi nwyon tŷ gwydr dros 20 mlynedd, ac yn dangos tra bod allyriadau Cymru 18% yn is ar gyfartaledd rhwng 1990-2012, ond bod cynnydd o 5% yn 2011-12.

Yng Nghymru y bu'r cynnydd mwyaf o bedair gwlad y Deyrnas Gyfunol o achos gaeaf oer a'r defnydd o lo i greu pwer a bod Cymru yn darparu hynny ar gyfer y ddwy ochr i Glawdd Offa.

Mae maes ynni adnewyddol hyd yn oed yn fwy dadleuol - maes sy'n cael ei ddatblygu er mwyn cael trydan o ffynonnellau glanach na glo, nwy ag olew.

Dyma faes sawl brwydr eiriol, a gwrthdystiadau gyda channoedd o bobl yn ymgasglu o flaen y Senedd, yn y Trallwng a phentref diarffordd Cefn Coch yn sir Drefaldwyn, i gwyno am ffermydd gwynt a pheilonnau cario gwifrau trydan newydd.

'Lles ariannol'

Un bai yn ôl y protestwyr ydy polisi TAN8 (Nodyn Cyngor Technegol, rhif 8) Llywodraeth Cymru naw mlynedd yn ôl i sefydlu saith ardal i ddenu datblygwyr melinnau gwynt i godi tyrbeini ynni gwynt.

Y gweinidog amgylchedd bryd hynny ydy'r prif weinidog bellach - Carwyn Jones.

Meddai Mr Jones: "Mae rhai cymunedau, rhai ohonyn nhw ym Mhowys, sydd wedi gweld lles ariannol o felinau gwynt, un gymuned er enghraifft, lle mae myfyrwyr yn gallu cael arian er mwyn astudio.

"Mae rhannau eraill o Gymru lle mae arian yn cael ei ystyried ynglyn â datblygiad economaidd, helpu pobl i gael swyddi.

"Dyna'r ffordd i sicrhau bod arian yn dod i mewn i gymunedau lleol. Bydd rhai wastad yn erbyn datblygu, ond beth y' ni'n mynd i wneud? Ydych chi mo'yn cael nwy siâl? Ydych chi mo'yn cael nwy?"

Diffyg pwerau dros gynlluniau ynni dros 50 megawat - sef unrhyw fferm wynt mawr, a phob pwerdy i bob pwrpas - sydd wedi cyfrannu at anhapusrwydd pobl gyda lleoliadau rhai prosiectau ynni.

Ond mi fydd nifer - ym Mhowys a rhannau eraill o Gymru - yn pwyntio bys at Lywodraeth Cymru, a dogfen TAN8 gan ddweud nad oedd digon o ymgynghori a'r cyhoedd yn 2004 a 2005, ac nad oedd digon o ystyried cysylltu egni mewn ardaloedd gwledig gyda'r Grid Cenedlaethol.

Yn olaf, mae corff Cyfoeth Naturiol Cymru newydd gael ei ben-blwydd cyntaf. Cafodd ei sefydlu wrth uno'r Comisiwn Coedwigaeth, Asiantaeth yr Amgylchedd a Chyngor Cefn Gwlad Cymru o fewn un gwasanaeth.

Cymru ydy'r unig wlad ym Mhrydain i wneud hyn, ond yn barod mae peth pryder os mai gwerth adnoddau economaidd yn hytrach na gwarchod cyfoeth cynefinoedd a byd natur Cymru sydd flaenllaw.

Tra bod modd cyd-weithio'n agos rhwng gwahanol gyrff amgylcheddol a'r llywodraeth, mae teimladau hefyd bod angen mwy o weithredu a llai o rethreg ym maes amgylchedd yn ystod y 15 mlynedd nesaf.