'Ffrwydron ac ofn': Argraffiadau o'r Dwyrain Canol

Yng nghanol y rwbel: Bedwar mis ar ôl ei daith gynta' i'r Dwyrain Canol, mae Steffan Messenger wedi dychwelyd yno i weld a yw pethau wedi newid

I bobl Israel a Gaza roedd hi'n haf hir o ffrwydron ac ofn.

Yn ystod saith wythnos a mwy o wrthdaro, bu farw dros 2,100 o Balesteiniaid a 73 o Israeliaid.

Ar y pryd, fe deithiais i a'r dyn camera Rhys Williams i'r rhanbarth i ohebu ar y sefyllfa ar gyfer rhaglenni newyddion BBC Cymru.

Bellach, bedwar mis ers y cadoediad rhwng Israel a Hamas fe aethon ni'n ôl yno, wedi derbyn caniatâd y ddwy ochr i deithio i Gaza ei hun.

Ein man cychwyn oedd Shejaiyah yn Ninas Gaza, lle collwyd strydoedd cyfan dan rym bomiau.

Yno roedd brwydro ffyrnig rhwng byddin Israel a gwrthryfelwyr wedi gadael ei ôl, clwyfau rhyfel ar bob wal a phalmant, adeiladau'n deilchion.

Colli teulu

"Roeddwn i ond newydd orffen ailgodi fy nhŷ yn dilyn y rhyfel diwetha'," meddai un wraig oedrannus oedd yn eistedd yng nghanol yr adfeilion.

"Nawr mae e wedi mynd eto. Ond y tro hwn dwi wedi colli fy ngŵr, dau fab, a dau o'm hwyrion hefyd."

Yn ôl ffigyrau'r Cenhedloedd Unedig (CU), cafodd dros 20,000 o gartrefi eu chwalu yn ystod yr haf, a thros 80,000 eu difrodi.

Er fod biliynau o bunnoedd wedi'u cyfrannu ar draws y byd i ailadeiladu Gaza, prin yw'r arwyddion ohono'n digwydd.

Israel sy'n rheoli'r ffin ac maen nhw'n poeni fod gwrthryfelwyr yn cymryd sment a choncrit i ailgreu eu twneli.

Ond mae cytundeb gyda'r CU yn golygu fod y gwaith nawr yn araf ddechrau.

Steffan Messenger: Er fod biliynau o bunnoedd wedi'u cyfrannu ar draws y byd i ailadeiladu Gaza, prin yw'r arwyddion ohono'n digwydd

Ailgodi cartrefi

"Ry'n ni'n paratoi pobl i helpu'u hunain ac ailgodi eu cartrefi," meddai Christopher Gunness, o'r CU, wrthon ni yn eu pencadlys lleol yn Ninas Gaza.

"Drwy roi arian i bobl fe allan nhw wedyn fynd i brynu deunyddiau. Ond mae angen y deunyddiau hynny ac, ar hyn o bryd, does na'm digon yn dod i fewn."

Roedd un o'r adfeilion yn arfer bod yn ysbyty - nodiadau cleifion yn gwthio drwy'r rwbel. Honni fod gwrthryfelwyr yn defnyddio'r ysbyty fel canolfan reoli wnaeth byddin Israel.

Ond roedd y difrod yn golygu fod gwasanaethau meddygol yn y ddinas dan bwysau.

Mewn stryd gyfagos, daethon ni ar draws un o sawl clinic symudol sy'n ceisio ateb y galw.

'Pethau bach yn gwneud gwahaniaeth'

Mewn fan wen a sticeri'r Ddraig Goch arni, roedd 'na ddeintydd yn trin bachgen ifanc.

Yr Eglwys yng Nghymru sydd wedi talu am y gwasanaeth ers dros 15 mlynedd.

Yn ôl Archesgob Cymru, Dr Barry Morgan, mae'n "beth bach iawn sydd wedi gwneud gwahaniaeth mawr i bobl Gaza - nid dim ond yn ddeintyddol ond yn emosiynol - fod 'na bobl y tu allan i'w sefyllfa nhw sydd â chonsyrn mawr amdanyn nhw."

Mae Idit, Eitan a'u tad Israel yn gobeithio bydd pethau'n tawelu yn yr ardal o hyn ymlaen

Fuon ni hefyd yn ymweld â Sderot, pentre' ar y ffin â Gaza, a welodd gannoedd o rocedi yn cael eu tanio o'r diriogaeth yn ystod yr haf.

Yno mae gan barciau chwarae hyd yn oed lochesi concrit rhag y bomiau.

Fe wnaethon ni gwrdd ag Idit ac Eitan, plant oedd yn gyfarwydd iawn â gorfod rhedeg am gysgod.

"Mae'n gallu bod yn frawychus iawn byw yma," meddai Israel, eu tad, wrtha' i.

"Mae wedi bod yn dawel ers yr haf a ry'n ni'n gobeithio ac yn gweddïo bydd hynny'n parhau."

Tensiynau'n dal i ferwi

Ond mewn gwirionedd mae'r sefyllfa bresennol yn bell o fod yn gytundeb heddwch hirdymor. Mae 'na densiynau'n dal i ferwi ar y ddwy ochr, a phryder bod cenhedlaeth newydd yn cael ei sugno i ganol y gwrthdaro hanesyddol.

I Sarah a Malka, dwy chwaer o Gaerdydd yn wreiddiol, sydd wedi byw yn Jerwsalem ers blynyddoedd, mae wedi bod yn gyfnod pryderus:

"Mae'r awyrgylch wedi newid yn y ddinas," meddai Sarah. "Mae lot o bobl yn bryderus i fynd i lefydd cyhoeddus."

"Bob wythnos mae 'na rhywbeth yn digwydd," ychwanegodd Malka. "Rhyw derfysgwr yn taro rhywun. O'dd na attack pum munud o fan hyn, o'dd na un arall ar y safle trên dwi'n defnyddio bob dydd, ac un ger yr ysbyty lle dwi'n gweithio."

Dyw Malcolm Lowe ddim yn credu fod pwrpas siarad am gynlluniau hirdymor i'r Dwyrain Canol

Anodd rhagweld y dyfodol

Ac yn ôl Malcolm Lowe, Cymro arall sydd wedi byw yn Jerwsalem ers 40 mlynedd, mae'n amhosib rhagweld y dyfodol.

Meddai: "Does dim dyfodol yn y Dwyrain Canol, mae pethau'n newid mor gyflym.

"Mae siarad am yr hirdymor yn lol yma. Y gwir yw fod pethau wedi bod yn llawer gwaeth yn y gorffennol nag ydyn nhw ar hyn o bryd."

Wrth i'r tensiynau gynyddu, bydd 'na weddïo ar y ddwy ochr am gyfnod tawelach.

Ond gydag etholiadau ar y gorwel yn Israel, tra fod rhannau o Gaza'n dal mewn adfeilion, fe fyddai sawl un yn dadlau fod hynny'n annhebygol.

Mae modd gwylio a adroddiadau Steffan Messanger yma