ब्ल्याक होल: सात अर्ब वर्षअघि भएको एउटा अद्भुत खगोलीय घटना जसमा आठवटा सूर्यको ऊर्जा एकैचोटि निस्कियो

आठवटा सूर्यबाट एकैचोटि कति ऊर्जा निस्किएला? अनुमान गर्नुहोस् त!

सात अर्ब वर्षअघि ब्रह्माण्डमा दुईवटा ब्ल्याक होल (अर्थात् कृष्णगर्त) को विलय हुँदा गुरुत्वीय तरङ्ग फैलियो। त्यो घटनालाई अहिलेसम्म थाहा पाइएको ब्ल्याक होलहरूको सर्वाधिक ठूलो विलय मानिएको छ।

गत वर्ष बल्ल उक्त खगोलीय घटनाको सङ्केत पृथ्वीमा आइपुग्यो। मे २०१९ मा अमेरिका र इटलीमा जडित लेजर डिटेक्टरहरूले त्यसको सङ्केत प्राप्त गरे।

ती दुई ब्ल्याक होल एकीकृत भएपछि त्यसको पिण्डमान १४२ वटा सूर्यको जति भएको थियो।

यो उल्लेखनीय कुरा हो। विज्ञानले लामो समयदेखि आकाशमा ब्ल्याक होलको अस्तित्व पत्ता लगाउँदै आएको छ। तीमध्ये कुनै साना र कुनै धेरै ठूला छन्।

तर अहिले यो कुरा पत्ता लागेपछि १०० देखि १,००० सोलर मास अर्थात् सौर्य पिण्डमान भएका मध्यम आकारका ब्ल्याक होलहरूको छुट्टै श्रेणी स्थापित भएको छ।

गुरुत्वीय तरङ्ग पत्ता लगाउन अमेरिका र युरोपमा जडित तीनवटा प्रणालीहरूको अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य लिगो-भर्गोले यस विषयको अध्ययन र विश्लेषण गरेको छ।

ब्ल्याक होल के हो?

लिगो-भर्गोका लेजर इन्टर्फेरोमिटर उपकरणहरूले महाप्रलयकारी खगोलीय घटनाहरू हुँदा उत्पन्न भएका कम्पनहरू पत्ता लगाउँछन्। गत वर्ष मे २१ मा ती सबै उपकरणमा एकै चोटि छोटो अवधिका लागि एउटा बलियो सङ्केत आइपुग्यो। अर्थात् एक सेकेन्डलाई १० भाग लगाउँदा एक भाग जतिको अवधिका लागि।

कम्प्युटर एल्गोरिदमहरूले त्यो सङ्केत एकअर्कालाई फन्को मार्दै गरेका दुईवटा ब्ल्याक होलको अन्तिम अवस्थामा उत्पन्न भएको निर्क्योल गरे। तीमध्ये एउटा ब्ल्याक होलको पिण्डमान सूर्यको भन्दा ६६ गुना र अर्कोको ८५ गुना भएको मानिएको छ।

अहिले गणना गर्दा ती दुई ब्ल्याक होल एकअर्कामा विलय भएको दूरी १५०,०००,०००,००० खर्ब किलोमिटर निस्किएको छ।

"यो वास्तवमै अद्भुत छ," फ्रान्सस्थित कोट डाज्युर वेधशालाका प्राध्यापक नेल्सन क्रिस्टेन्सनले भने।

"यो सङ्केत सात अर्ब वर्ष प्रसारित भयो। यो घटना ब्रह्माण्डको 'ठिक मध्यान्तरअघि' भयो। अनि त्यसले अहिले पृथ्वीमा हाम्रा उपकरणलाई हल्लाइदियो," उनले बीबीसीलाई भने।

गुरुत्वीय तरङ्ग: अन्तरिक्ष-समयको लहर

पचासीवटा सूर्यको जति पिण्डमान भएको खगोलीय वस्तु ठोकिएको घटनाले वैज्ञानिकहरूलाई अहोरात्र काम गर्न बाध्य बनायो किनभने ताराको मृत्यु भएपछि ब्ल्याक होल निर्माण हुने उनीहरूको ज्ञान यो विषयसँग मेल खाँदैनथ्यो।

आफ्नो नाभिकीय ऊर्जा सकिएपछि ताराहरूको केन्द्रीय भाग विस्फोटन हुँदै विलीन हुन्छ। अनि यदि ती ताराको आकार ठूलो छ भने त्यसबाट ब्ल्याक होल बन्छ। तर ती तारालाई नियमन नगर्ने भौतिकीका नियमका कारण ६५ देखि १२० सोलर मास अर्थात् सौर्य पिण्डमान भएका ब्ल्याक होल बन्न असम्भव भन्ठानिन्छ। मृतोन्मुख ताराहरूले त्यस्तै केही उत्पन्न गराउन सक्छन् तर ती आफैँ छिन्नभिन्न भएर केही बाँकी रहँदैन।

यो बिन्दुमा यदि विज्ञान सही छ भने ८५ सौर्य पिण्डमान भएको वस्तुको अस्तित्वसम्बन्धी व्याख्या ब्ल्याक होलहरूको अझ पुरानो विलयबाट यसको निर्माण भएको हो भन्ने मान्यताले गर्न सक्छ।

यूकेस्थित ग्लास्गो यूनिभर्सिटीका प्राध्यापक मार्टिन हेन्ड्री त्यसले ब्रह्माण्डको अभ्युदयको प्रमाण दिने धारणा राख्छन्।

"हामी यहाँ विलयहरूको पदानुक्रमबारे कुरा गर्दैछौँ, त्यस्ता विलयहरू ठूलाठूला ब्ल्याक होल निर्माण हुने सम्भावित मार्ग हुन्," उनले भने।

"यो १४१ सौर्य पिण्डमान भएको ब्ल्याक होलको अरू ठूलाठूला ब्ल्याक होलहरूसँग विलय भएको थियो कि! कसलाई थाहा छ र?"

लिगो-भर्गो सहकार्यले GW190521 नाम दिइएको गत वर्षको घटनाबारे दुईवटा वैज्ञानिक शोधपत्र तयार पारेको छ।

फिजिकल रिभ्यू जर्नलमा प्रकाशित शोधमा त्यो आविष्कारबारे उल्लेख गरिएको छ। द एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्समा प्रकाशित लेखमा प्राप्त सङ्केतको भौतिक गुणहरू र तिनको वैज्ञानिक अर्थबारे चर्चा गरिएको छ।

लेजर प्रयोगशालाहरूले अहिले GW190521 सहित ५० वटाभन्दा बढी गुरुत्वीय तरङ्गसँग सम्बन्धित घटनाहरूको अनुसन्धान गरिरहेका छन्।

सन् २०१५ मा गुरुत्वीय तरङ्ग पत्ता लगाउने अनुसन्धानका लागि नोबल पुरस्कार दिइएको थियो। त्यस बेलादेखि यसको अनुसन्धानले ठूलो गति लिएको छ।

"हामी डिकेक्टरहरूको संवेदनशीलता बढाइरहेका छौँ। अनि हामी एकै दिनमा एउटाभन्दा बढी पत्ता लगाउन सक्छौँ। हामीसँग ब्ल्याक होलहरूको वर्षा हुनेछ!" माक्स प्लान्क इन्स्टिट्यूट फोर ग्र्याभिटेशनल फिजिक्सका निर्देशक प्रा. आलेस्सान्द्रो बुओनान्नोले बीबीसी न्यूजलाई भने।