'روژاوا'؛ همه آنچه باید بدانیم

"تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه" چه ساختاری دارد؟

پس از آغاز اعتراض‌های سال ۲۰۱۱ سوریه در شمال و شمال شرق این کشور، سه منطقه "فدرال" اعلام موجودیت کردند به اسم‌های جزیره، فرات و عفرین.

این سه منطقه فدرال بعدها در شکل مدیریتی آنجا به عنوان "کانتون" شناخته شد و تبدیل به شش کانتون حسکه، قامشلو، تل ابیض (گری سپی) و عفرین، کوبانی و شهبا شد.

بسیاری از ساکنان این مناطق کرد نیستند و حتی کردها در آن اکثریت را ندارند اما سیستم اداره شورایی این مناطق بر مبنای شیوه‌ای است که ابتدا در مناطق "روژآوا" ایجاد شد.

"روژاوا" یا "روژآوا" به معنای غرب است و به کردستان سوریه، یا آنچه کردها غرب کردستان می‌نامند اشاره دارد.

گمان می‌رود در این منطقه حدود دو تا سه میلیون کرد زندگی کنند.

شیوه اداره مناطق تحت کنترل کردها چیست؟

در سال ۲۰۱۲، پس از خروج نیروهای دولتی مرکزی از استان‌های کردنشین شمال سوریه، این مناطق تحت کنترل نیروهای کرد در آمد. مناطق آزاد شده کانتون خوانده شدند. کانتون یک نوع بخش‌بندی کشوری کوچک‌ است که در اینجا بخشی از کنفدراسیون‎های دموکراتیک شمال و شرق سوریه به حساب می‌آید.

یکی از این کانتون‌های معروف کنفدراسیون‎های دموکراتیک شمال سوریه کوبانی است که مقاومت اهالی آن مقابل داعش حمایت و شهرتی جهانی یافت. در آن زمان سیستم سیاسی کردستان سوریه با عنوان خودمدیریتی دموکراتیک "روژآوا" شناخته می‌شد.

مبنای روابط اجتماعی و قانونی در "روژآوا" به یک قرارداد اجتماعی مرتبط است و اداره جامعه در "روژآوا"، به شیوه خودمدیریتی دموکراتیک و از کوچکترین جوامع محلی آغاز می‌شود.

اما آنچه امروز فدراسیون دموکراتیک شمال سوریه و شرق سوریه خوانده می‌شود بر مبنای قراردادی است که از به هم پیوستن سه کانتون جزیره، کوبانی و عفرین ایجاد شد.

در اواسط مارس ۲۰۱۶ هیات‌های هماهنگی خودگردانی‌های دموکراتیک همه کانتون‌های روژآوا (کردستان سوریه) به نمایندگی از کردها، عرب‌ها، آشوری‌ها، و ترکمان‌ها در شهر رمیلان در شمال سوریه جمع شدند. نتیجه این اجتماع، تشکیل یک مجلس موسسان ۳۱ نفره و اعلام تاریخ برای برگزاری اولین انتخابات بود.

برای این مجلس موسسان ریاست مشترک دو نفره یک مرد و یک زن تعیین شد.

از آن پس ریاست واحدهای سیاسی همیشه دو نفره است که یک زن و یک مرد را شامل می‌شود.

بر اساس قرار داد اجتماعی "روژآوا"، فدراسیون دموکراتیک شمال سوریه خود را متعهد به سه معیار اکولوژیک، دموکراتیک و آزادی زنان می‌داند.

بسیاری می‌گویند منع چند همسری و ازدواج اجباری دختران در این جامعه بشدت سنتی و اسلامی، از جمله پیشرفت‌هایی است که با اجرای کنفدرالیسم دموکراتیک رخ داد.

منبع مشروعیت این فدراسیون به آرای گروه‌ها و اجتماعات مردمی این جغرافیا منوط شده و قرار است از راه انتخابات آزاد و دموکراتیک تأمین شود.

آموزش و به کارگیری تمام زبان‌های موجود در تمام سطوح اجتماعی و سیاسی از دیگر موضوعات مورد تاکید در قرارداد اجتماعی "روژآوا" است.

هر کانتون "روژآوا" از انجمن‌های محلی، شهرک‌ها و ناحیه‌ها تشکیل می‌شود که آنها هم انتخابات خودشان را دارند.

بر اساس آنچه در "روژآوا" اعلام شده است انتخابات متعددی برای اعضای شهرداری‌ها و انجمن‌های محلی و کنگره دموکراتیک خلق‌ها وجود دارد.

محدوده جغرافیایی کانتون‌های "روژآوا" شمال و شمال شرق سوریه است که از عفرین تا نزدیکی‌های مرز ابوکمال اعلام شده بود.

به باور مدافعان ایده خودگردانی و کنفدرالیسم دموکراتیک این شیوه برای مناطقی که از نظر جغرافیای سیاسی اتحاد ندارد و پراکنده‌اند، بسیار کاربردی‌تر از سیستم‌های تمرکزگرا است، چرا که قادر است عناصر ناهمگن را گردآورد و در ساخت سیاسی مشارکت دهد.

اعلام نظام سیاسی فدرال از سوی کردها با واکنش منفی دولت سوریه مواجه شد.

در مناطق کردنشین سوریه چه نیروهایی حضور دارند؟

حزب اتحاد دموکراتیک از متحدان حزب کارگران کردستان (پ ک ک) است. حوزه نفوذ و فعالیت این حزب عمدتا در مناطق کردنشین سوریه تعریف می‌شود.

حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) پس از آغاز اعتراضات و درگیری‌ها در سوریه خود را از منازعه اسد و مخالفانش کنار کشید.

پس از آنکه نیروهای اسد از مناطق کردنشین خارج شدند، این گروه عملا کنترل این مناطق را در دست گرفت.

با این حال، به مرور کردهای سوریه خود را در دو تشکل اصلی یگان‌های مدافع خلق (ی پ گ) و یگان‌های مدافع زنان (ی پ ژ) سازماندهی کردند.

در اوت ۲۰۱۴ نیروهای "ی پ گ" در جنگی خونین راهرویی را از قلب مناطق تحت کنترل داعش در سوریه به کوهستان محاصره شده سنجار باز کردند.

این دو گروه شبه‌نظامی اما بعدها ستون فقرات گروهی بزرگتر شدند که به نیروهای دموکراتیک سوریه (اس دی اف) شهرت یافتند.

نیروهای دموکراتیک سوریه ائتلافی از نیروهای کرد، ترکمان، آشوری و عرب است.

گفته می‌شود این نیروها در دوران جنگ با داعش بیش از ۱۱ هزار کشته دادند.

آیا آنها وابسته به پ ک ک و جدایی‌طلب هستند؟

کردهای سوریه بارها اعلام کرده‌اند که قصد جدایی از سوریه را ندارد و درصدد تشکیل یک دولت- ملت کرد نیستند.

فدراسیون شمال سوریه در بیانیه اعلام موجودیت خود گفت قصد جدایی از سوریه را ندارد.

آنها همچنین خود را منتقد جریان‌های ناسیونالیست و ناسیونالیست کرد می‌دانند.

تشکیلات خودمختار شمال و شرق سوریه همچنین بارها تاکید کرده که تنها خواهان دموکراتیک شدن سوریه است.

آنها این شیوه مدیریتی را بر اساس روش خودمدیریتی دموکراتیکی تعریف می‌کنند که عبدالله اوجالان رهبر پ ک ک در "جلد دوم مانیفست تمدن دموکراتیک" پیشنهاد داده است.

مجله اشپیگل سال ۲۰۰۴، عنوان مصاحبه خود با آقای اوجالان را از حرف‌های او برگرفت و نوشت: "خداحافظ دولت کرد".

آقای اوجالان می‌گوید سیستم سیاسی پیشنهادی‌ او، یعنی کنفدرالیسم دموکراتیک، ریشه در تاریخ ملت کرد دارد که هرگز دولتی نداشته‌اند.

نکته جالب در خصوص اجرای پیشنهاد سیستم سیاسی اوجالان در سوریه این بود که او خود وقتی به ناچار از ترکیه فرار کرد به عفرین در سوریه رفته بود.

آقای اوجالان معتقد است این شکل از اوتونومی (خودمختاری) و خودگردانی می‌تواند الگویی برای خاورمیانه باشد.

این نزدیکی به ایده‌های عبدالله اوجالان و همچنین فعالیت حزب اتحاد دموکراتیک در مناطق کردنشین سوریه در سال‌های اولیه اعتراضات سوریه، از جمله دلایلی است که ترکیه ادعا می‌کند نیروهای کرد سوریه و متحدان محلی و منطقه‌‎ای آن، وابسته به حزب کارگران کردستان (پ ک ک) هستند.

اما اداره خودگردانی شمال و شرق سوریه این ادعا را رد می‌کند.

وضعیت کردهای سوریه چگونه بود؟

سوریه در دهه ۶۰ میلادی سیاست‌هایی را پیش گرفت که به جابه‌جایی اجباری کردها و همچنین تغییر ترکیب جمعیت منتهی شد. این سیاست دولت سوریه به "کمربند عربی" مشهور است.

بنابر این طرح، دولت سوریه شماری از اقوام عرب، کلدانی و آسوری را در مناطق کردنشین کشور مستقر کرد.

دولت سوریه همچنین ده‌‎‌ها روستا را اشغال و تابعیت ده‌ها هزار نفر از کردها را لغو می‌کند. جمعیت سلب تابعیت شدگان بیش از ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.

دولت سوریه در آن زمان با سلب تابعیت از بیش از ۱۰۰ هزار کرد برای آنها "کارت اجانب" صادر می‌کند.

این کارت به معنای آن بود که کردهای سوریه اجازه خرید و فروش ملک و اجازه تعمیر خانه و حقی برای بهداشت و بیمه نداشتند.

فرزندان این افراد نیز اجازه تحصیل در مدارس دولتی نداشتند و آنها نیز به جای تابعیت کارت دیگری به نام کارت مکتوم دریافت کردند.

به عبارت دیگر، بسیاری از کردهای سوریه حق شهروندی‌شان سلب و حقوق اجتماعی و سیاسی‌شان نقض شد.

کردهای سوریه زیر این فشار، در مقایسه با کردهای ایران، عراق و ترکیه، در دهه‌های گذشته کمتر تاریخچه‌ای از اعتراضات یا تشکیل گروه‌های منتقد و معترض را دارند.

سال ۲۰۰۴، به دنبال یک مسابقه فوتبال بین تیم قامشلو و دمشق در مناطق کردنشین اعتراضاتی آغاز شد که از جمله معدود دفعاتی بود که کردهای سوریه اعتراض کردند.

سرانجام با شروع اعتراضات در سوریه، بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور تصمیم به اصلاحاتی گرفت که از جمله آنها اعطای شهروندی به کردهایی است که کارت مکتوم و اجانب داشتند.

چه انتقاداتی به مناطق خودگردان شمال و شرق سوریه می‌شود؟

در این سال‌ها انتقاداتی نیز به اداره دموکراتیک شمال و شرق سوریه وارد بود.

از جمله گاهی انتقاد می‌شد که چرا نیروهای کرد وارد شهرهای عرب نشین همچون رقه شدند و یا در عملیات پس از آزادی در آن مناطق ماندند.

با این حال، نیروهای نزدیک به نیروهای دموکراتیک سوریه بارها اعلام کرده بودند که پس از آزادسازی مناطق رفراندوم و انتخابات برگزار می‌کنند.

اما در عین حال نزدیکی به ایالات متحده و نیروهای ائتلاف ضد داعش نیز از دیگر انتقاداتی بوده که به این نیروها وارد بود.

گرچه نیروهای دموکراتیک سوریه خود را یکی از اصلی‌ترین نیروهای در جنگ با داعش می‌دانستند. این ائتلاف برای مقابله با داعش دستکم ۱۱ هزار کشته داد.

در عین حال، بخشی از مخالفان بشار اسد همواره از این گروه به خاطر عدم همراهی برای سرنگون کردن اسد انتقاد می‌کرده‌اند.

کردهای سوریه پس از آغاز اعتراضات همواره سیاست "نه با اسد، نه با اپوزیسیون، پیش به سوی تاسیس کنفدرالیسم دموکراتیک" را اتخاذ کرده‌اند.