خاک و خاطره افغانستان و ژنرالانی که بازوان امنیتی ترامپ شدند

در نخستین موج حملات پس از یازدهم سپتامبر آمریکا به افغانستان یک ژنرال نیروی دریایی که فرماندهی واحد ۵۸ تفنگداران را به دست داشت، وارد ولایت گرمسیر و خاک‌آلود قندهار شد تا جنگجویان طالبان را در زادگاه‌شان در سال ۲۰۰۱ شکست دهد.

این کهنه‌سرباز جنگ افغانستان ۱۶ سال پس از ماموریت قندهارش، امروز وزیر دفاع آمریکا شده‌است؛ ژنرال جیم ماتیس که از روی دقتش به تاکتیک نظامی و مسائل راهبردی "سگ دیوانه" خوانده می‌شود.

آقای ماتیس که اکنون زمام امور دفاعی آمریکا را به دست گرفته، در سال ۲۰۰۵ در مورد طالبان گفته بود: "می‌روید به افغانستان و با افرادی برمی‌خورید که پنج سال است زنان را به دلیل نپوشیدن چادری سیلی می‌زنند. می‌دانید که از مردان این چنینی چیزی به نام مردانگی دیگر باقی نمانده‌است. بنابرین، خیلی خوش‌آیند است که آن‌ها را بکشیم. جنگیدن، در واقع، تفریح عالی است. شلیک کردن به بعضی آدم‌ها خودش تفنن است."

جنگ افغانستان رهبران نظامی زیادی ساخته است.

هربرت ریموند مک‌ماستر، مشاور امنیت ملی کنونی دونالد ترامپ هم میان افغان‌ها و جامعه دیپلماتیک کابل شناخته‌ شده ‌است.

آقای مک‌ماستر در سال ۲۰۱۰ معاون فرماندهی نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت (آیساف) در بخش برنامه‌ریزی و رئیس "شفافیت"، واحد ویژه مبارزه با فساد اداری و مالی در ساختار نیروهای خارجی و دولت افغانستان بود.

واشنگتن آن وقت به او، که ۷ سال بعد مشاور نیرومند امنیت ملی آمریکا شده، ماموریت داده بود جلو حیف و میل صدها میلیون دلار کمک این کشور به افغانستان را در سطح فرماندهی آیساف و رهبری دولت افغانستان بگیرد.

مقام‌های افغان که با آقای مک‌ماستر سر و کار داشته‌اند، از او به‌عنوان "جنگجوی متفکر" یاد می‌کنند که سر و صدایش درباره چگونگی مبارزه با پولشویی، رشوه‌‌ستانی، قاچاق و سوءاستفاده اداری و مالی فضای کابل و واشنگتن را درنوردیده بود؛ مردی نترس، رک و جدی.

مایکل فلین، نخستین مشاور امنیت ملی ترامپ هم که تنها سه هفته بعد از رسیدن به این مقام کناره‌گیری کرد، رئیس اطلاعات نیروهای بین‌المللی چندملیتی در افغانستان بود.

ژنرال دیوید پترائوس، که به سمت ریاست سیا رسید و نامش در فهرست گزینه‌های دونالد ترامپ برای مشاورت امنیت ملی آمریکا قرار داشت، هم مدت طولانی در افغانستان خدمت کرده‌است.

جوزف دانفورد که افغانستان را شهر به شهر و ولایت به ولایت می‌گشت و از ریش‌سفید تا جوان افغان مرتب مشورت می‌گرفت و تا سال ۲۰۱۴ فرمانده نیروهای آمریکایی در کابل بود، اکنون رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا شده است.

نسل جدیدی از استراتیژیست‌ها، فرماندهان و رهبران نظامی آمریکا، که حالا روی کار آمده‌اند، عمدتا از کهنه‌سربازان جنگ افغانستان تشکیل شده‌اند که امروزه سیاست نظامی آمریکا را شکل می‌دهند.

در جریان جنگ و حضور ۱۶ ساله آمریکا در افغانستان بیش از یک میلیون نیروی آمریکایی به خاک افغانستان پا گذاشته‌اند، با نیروهای افغان شانه‌به‌شانه علیه شورشیان جنگیده‌اند، در زمینه تامین، تجهیز و آموزش ارتش و پلیس افغانستان فعالیت کرده و با مردم افغانستان روابط دوستانه برقرار کرده‌اند.

گرچه بیشتر فرماندهان آمریکایی در جریان ماموریت طولانی خود پیشینه فعالیت نظامی در بسیاری از کشورهایی را دارند که آمریکا در آن دخالت کرده، اما تداوم حضور آمریکا در افغانستان و حجم سرمایه‌گذاری که واشنگتن در این کشور کرده، نشان از گستردگی و تمایل آمریکا به حضور درازمدت این کشور دارد.

با وجود این، جنگ جاری افغانستان تنها یونیفرم‌پوشان را جذب نکرده که بعد از خدمت در این کشور، نسبت به افغانستان حس مسئولیت پیدا کرده‌اند. صدها دیپلمات آمریکایی که پیشینه کار در کابل، قندهار و مزارشریف دارند هم با پایان ماموریت، رابطه خود با افغانستان را حفظ و حتی تقویت کرده‌اند. جیمز کانینگهام، رونالد نیومن و زلمی خلیل‌زاد، سفیران پیشین آمریکا اکنون به مدافعان پروپاقرص افغانستان در آمریکا تبدیل شده‌اند.

در واقع، سرمایه‌گذاری آمریکا در افغانستان در این مدت سرسام‌آور بوده است. هزینه یک‌ساله حضور یک سرباز آمریکایی در این کشور دارای موقعیت استراتژیک، تا سقف یک میلیون دلار تخمین زده شده است و برآورد می‌شود که پولی که آمریکا در افغانستان و عراق در این مدت هزینه کرده به ۴ تا ۶ تریلیون دلار می‌رسد.

از سوی دیگر، تلفات نیروهای آمریکایی در افغانستان هم حدود ۲۴۰۰ نفر کشته و هجده هزار نفر زخمی ثبت شده ‌است.

برای امین‌الله حبیبی که مدتی مشاور و سخنگوی جوزف دانفورد در کابل بود، پیوند بین نظامیان آمریکایی و افغانستان می‌تواند برای این کشور فقیر و جنگ‌زده سرمایه‌ای محسوب شود.

او می‌گوید: "دنیای امروز روی رابطه با کشورهایی مثل آمریکا می‌چرخد و [خیلی از کارها] بر مبنای لابی‌گری است. کشورهایی که این ارتباط را دارند و از آن استفاده می‌کنند، می‌توانند در معادلات قدرت در جهان حریف‌های خود را وادار کنند که به خواسته‌های‌شان تمکین کنند."

او باور دارد: "قدرت‌های کوچک خودشان نمی‌توانند از ابزارهای قوی‌تر استفاده کنند. بنابراین، کشوری مثل افغانستان می‌تواند با دیپلماسی هوشمند آمریکا را در کنار خود قرار دهد و اهداف خود را در منطقه پیش ببرد."

اما شرایط استفاده از این پیوند برای منافع ملی افغانستان پیچیده است؛ به‌ویژه که این کشور از نظر مسائل داخلی برای رسیدن به یک رویکرد مشخص در سیاست خارجی به دلایل ناهماهنگی با مشکل مواجه بوده است.

در دو سال و نیم که از ایجاد حکومت ملی افغانستان می‌گذرد، هر هیئتی که از آمریکا به‌عنوان نمایندگان کنگره، کاخ سفید، وزارت خارجه و نهادهای نظامی به کابل آمده، دیدارهای جداگانه با رهبران حکومت وحدت ملی داشته‌اند.

گزارش‌ها می‌رسانند که در بسیاری موارد دستور کار رهبران افغان همگون نبوده‌است که بر بسیج ظرفیت‌های آمریکا در راستای تامین منافع ملی افغانستان در منطقه کمک کند.

ودیر صافی، استاد حقوق و سیاست‌های جهانی باور دارد که افغانستان به دلیل ناآشنایی با آمریکا، نمی‌تواند از توان واشنگتن که متحد استراتژیک افغانستان است، در معادلات قدرت به‌خوبی استفاده کند.

او می‌گوید:"اصلاحات باید از درون و از نظام افغانستان شروع شود تا بلکه از دولت‌های دوست خود بتوانیم استفاده کنیم و در برابر تجاوز ایستادگی کنیم. کار به اهل کار سپرده شود، کادرهای حرفه‌ای به دولت برگردند، کسانی بیایند که افغانستان و جهان را بشناسند."

منابع ما می‌گویند دولت افغانستان اکنون در صدد است که در سفارت واشنگتن شعبه‌ای برای کهنه‌سربازان آمریکا ایجاد کند تا با حفظ و گسترش روابط با نظامیان، خانواده‌های آن‌ها و حامیان‌شان، یاد افغانستان را در هر محله آمریکا که در این کشور قربانی داده، زنده نگهدارد تا از این راه پشتیبانی آمریکایی برای دهه‌ها به افغانستان حفظ شود.

در آمریکا کهنه‌سربازانی که در جنگ ویتنام شرکت داشتند، به قهرمانان کشور تبدیل شده‌اند، از عزت و احترام فراوانی برخوردار شدند و به‌رغم آن‌که نتیجه جنگ بیست‌ساله ویتنام شکست آمریکا بود، به‌راحتی تا سطوح وزارت رشد کردند.

تا این‌جا در جنگ شانزده‌ساله و جاری افغانستان هم کهنه‌سربازان آمریکایی در محافل سیاست‌گذاری و رهبری واشنگتن نقش کلیدی پیدا کرده‌اند.

نادر نادری، مشاور ارشد ریاست جمهوری افغانستان، که در امور استراتژیک به اشرف غنی مشورت می‌دهد، می‌گوید: "کسانی که در افغانستان خدمت کرده‌اند از این امتیاز برخور دارند که این کشور را می‌شناسند و به چالش‌های کلیدی و فرصتی که پیش روی افغانستان است، پی برده‌اند. ما باور داریم که نقش آن‌ها همکاری ما در زمینه مبارزه با تروریسم را بیشتر تقویت خواهد کرد."