ابعاد تهديد داعش در افغانستان چقدر است؟

در پی فزونی یافتن حملات منسوب به گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در افغانستان، داود اعظمی، از بخش برنامه های بی بی سی برای افغانستان، نگاهی کرده است به اینکه چه نوع تهدیداتی از جانب این گروه پیکارجو متوجه افغانستان و منطقه‌ است.

قلمرو تحت تصرف داعش چه اندازه است؟

داعش تأسیس "شعبه خراسان" خود را که نامی قدیمی برای افغانستان و مناطق اطراف است، در ژانویه/جنوری ۲۰۱۵ اعلام کرد. این اولین باری بود که داعش رسما در خارج از جهان عرب گسترش پیدا کرد.

در کمتر از چند هفته، این گروه حداقل در پنج ولایت افغانستان، از جمله هلمند، زابل، فراه، لوگر و ننگرهار در تلاش برای تثبیت قلمروهای کوچک برای بسط دادن ظهور پیدا کرد.

با این حضور، داعش اولین گروه عمده پیکارجو شد که مستقیما تسلط طالبان افغانستان بر شورش‌های محلی را به چالش کشید. هدف اول داعش بیرون راندن جنگجویان طالبان افغانستان از منطقه بود؛ داعش همچنین امید داشت تا القاعده متحد طالبان را از منطقه افغانستان-پاکستان، پاکسازی کرده یا جنگجویانش را به خود جذب کند.

داعش علیرغم تلاش برای نیرو بخشیدن به پیکارجویان خسته از نبرد، برای ساخت یک پایگاه سیاسی گسترده و پشیبانی بومی که در افغانستان توقع داشت، با سختی‌هایی مواجه بود. داعش اما در عمل همه از جمله طالبان افغانستان، را با خود دشمن کرد.

داعش در نیمه اول سال ۲۰۱۵ موفق شد کنترل مناطق بزرگی از سرزمین‌های شرق ولایت ننگرهار را در دست بگیرد. این منطقه عملا به دو دلیل عمده به "مرکز" داعش در افغانستان تبدیل شد: یکی به دلیل نزدیکی‌اش به مناطق قبیله‌نشین پاکستان (فتا)، خانه رهبران اصلی خراسان داعش، و دیگری به خاطر حضور برخی از افردی که مانند داعش از قرائت سلفی/وهابی مشابهی از اسلام پیروی می‌کنند.

داعش همچنین در تلاش برای پیدا کردن جای پایی در شمال افغانستان است که قصد دارد آن‌جا را به آسیای میانه، چچن و پیکارجویان اویغور چینی متصل کند.

اما این گروه عمدتا از جنوب و شرق افغانستان توسط طالبان افغان و عملیات نظامی انجام شده توسط نیروهای افغان و آمریکا/ناتو بیرون رانده شده است.

داعش همچنین در ماه‌های اخیر مناطقی در شرق افغانستان را از دست داده است. اما هنوز بر برخی بخش‌های ولایت‌های ننگرهار و کُنر تسلط دارد و برنامه‌ریزی حملات و آموزش جنگ‌جویانش را در آن مناطق انجام می‌دهد.

وجود گروه‌های کوچک داعش در زابل و غزنی، و همچنین در تعداد کمی از ولایت‌های شمالی هم گزارش شده‌اند.

بیشتر بخوانید:

داعش چه تعداد جنگ‌جو دارد؟

از زمان ظهور داعش در افغانستان، این گروه صدها پیکارجو را در حملات هوایی آمریکا و درگیریهای زمینی با ارتش افغانستان از دست داده است. در همین حال صدها تن از جنگ‌جویان داعش در درگیری‌هایی با طالبان افغانستان کشته شده‌اند.

حدود ده رهبر ارشد شاخه افغانستان-پاکستان این گروه، از جمله رهبر پایه‌گذارش حافظ سعید خان، فرمانده سابق طالبان پاکستان، و تعدادی از معاونانش، در افغانستان کشته شده‌اند که بیشتر با حملات پهپاد بوده است.

تخمین‌ها درباره توان عددی داعش داخل افغانستان از ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر متغیر است.

ژنرال جان نیکلسون، فرمانده ارشد نیروهای آمریکا و ناتو در افغانستان، تخمین می‌زند که بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ جنگجوی داعش در افغانستان حضور دارند. او می‌گوید تعداد این نیروها توسط عملیات نظامی انجام شده علیه آنها در طول سال گذشته از ۳۰۰۰ نفری که تخمین زده می‌شد، کاسته شده و به نصف آن عدد رسیده است.

ژانرال نیکلسون می‌افزاید حدود ۷۰ درصد این جنگجویان از گروه طالبان پاکستانی هستند و برخی از آن‌ها بعد از آغاز عملیات ارتش پاکستان در منطقه قبیله‌نشین وزیرستان شمالی در سال ۲۰۱۴ به افغانستان آمده‌اند. اما نیروهای امنیتی افغان تاکید می‌کنند که ۸۰ درصد این ستیزه جویان پاکستانی هستند.

بقیه اعضا داعش، بخشی از جنبش اسلامی ازبکستان، یک گروه متمرکز بر کشورهای آسیای میانه، و اعضای سابق طالبان افغان و عضوهای تازه هستند.

اما در عمل داعش تاکنون از حملات علیه آنها جان سالم به در برده است و به نظر می‌رسد این گروه در حال جذب نیروهای تازه برای جای‌گزینی کشته‌شدگان است.

تدابیر جنگی آن‌ها چیست؟

داعش در افغانستان، در پی از دست دادن قلمروهایش با تقلید از همتای خاورمیانه‌ای‌ خود متوسل به تاکتیک‌های چریکی مانند حملات انتحاری، قتل‌های هدف‌مند و استفاده از بمب‌های کنارجاده‌ای شده است.

داعش می‌گوید که این گروه برخی از مرگ‌بارترین حملات اخیرش را در افغانستان انجام داده است که تعدادی از آن‌ها در کابل، پایتخت افغانستان، بوده است.

در ژوییه/جولای ۲۰۱۶ یک بمب‌گذاری انتحاری در تظاهراتی در کابل حدود ۸۰ نفر را کشت. سه ماه بعد، دو حمله مشابه دیگر در مراسم مذهبی عاشورا جان ۳۰ نفر را گرفت و در نوامبر ۲۰۱۶ حمله‌ای به مسجدی در کابل منجر به کشته شدن ۳۰ نفر شد. تمام این حملات اقلیت مسلمان شیعه را هدف گرفته بودند.

داعش مسؤولیت برخی از حملات در دیگر بخش‌های کشور را نیز به عهده گرفته است و غیرنظامیانی شامل سران قبایل و علمای دینی مخالف ایدئولوژی افراطی و تاکتیک‌های وحشیانه‌اش را به قتل رسانده است.

داعش در افغانستان همانند همپای خاورمیانه‌ای خود، خشونت را، حتی در مقایسه با استانداردهای خونین این منطقه، به سطح جدیدی برده است. القاعده بمب‌گذاری‌های انتحاری را در منطقه افغانستان-پاکستان باب کرد، اما داعش تاکتیک‌های جدید و بی‌رحمانه‌تری را اتخاذ است.

در یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌ این تاکتیها، ویدیویی از داعش در اوت ۲۰۱۵ پخش شد که در آن ۱۰ تن از بزرگان ولسوالی اچین در ننگرهار را نشان می‌داد که با چشمان بسته مجبور شدند بر چاله‌هایی در زمین که پر از مواد منفجره بودند بنشینند. آن‌ها در این انفجار قطعه قطعه شدند.

گردن زدن و آدم‌ربایی، که شامل زنان و کودکان نیز می‌شود، از دیگر تاکتیک‌های دیگر آن‌هاست.

علاوه بر این پروپاگاندا و تبلیغات داعش در اینترنت و امواج رادیویی قوی است. این گروه چندین حساب توییتر و فیس‌بوک دارد و از دسامبر ۲۰۱۵ بر یک ایستگاه رادیویی موج اف ام در ننگرهار مشغول پخش برنامه بوده است.

رادیو خلافت را در ولایت‌های ننگرهار و کنر و همچنین بخش‌های مجاور پاکستان می‌توان شنید. این ایستگاه یک بار مورد حمله هوایی آمریکا قرار گرفت اما چند هفته بعد دوباره پخش برنامه‌هایش را از سر گرفت.

چرا داعش به شیعیان حمله می‌کند؟

داعش حملاتی را در پاکستان هم انجام داده است و در آن‌جا عمدتا متکی به حمایت گروه‌های فرقه‌گرای ضد شیعه است. اولین حمله عمده در پاکستان که داعش مسؤولیت آن را به عهده گرفت در ماه مه ۲۰۱۵ بود و حدود ۴۰ نفر از اقلیت شیعه در حمله‌ای مسلحانه به اتوبوسی در کراچی، بزرگ‌ترین شهر کشور، کشته شدند.

در ۱۶ فوریه، داعش حمله‌ای در زیارتگاه لعل شهباز قلندر صوفیان در شهر سهوان در ایالت سند در جنوب پاکستان انجام داد. پلیس می‌گوید ۹۰ نفر در این حمله کشته شده‌اند.

جنگ در افغانستان تقریبا چهار دهه است که ادامه دارد، اما این کشور تا حد زیادی در برابر خشونت‌های فرقه‌ای که به ملت‌های دیگر منطقه ضربه زده، مصون بوده است.

با این حال داعش قصد دارد جنگ در افغانستان را به جنگی فرقه‌ای بین اکثریت سنی و اقلیت شیعه تبدیل کند، همان‌طور که در سوریه و عراق سعی کرده است. داعش که نسخه سختگیرانه‌ای از اسلام سنی را دنبال می‌کند شیعیان را مرتد می‌داند.

با این‌که داعش بسیاری از مخالفان سنی خود را هم به قتل رسانده است، به وضوح اعلام کرده که اهداف فرقه‌گرایانه‌ای در تعدادی از حملاتش داشته است.

داعش در توجیه حمله به تظاهرات شیعیان در ژوییه ۲۰۱۶ در کابل آن را اقدامی تلافی‌جویانه در برابر فعالیت‌های شیعیان هزاره افغان خواند که از طریق ایران به سوریه رفته‌اند تا برای دولت رییس جمهور بشار اسد که شیعه علوی است علیه گروه موسوم به دولت اسلامی بجنگند.

حملات عمدی داعش علیه شیعیان در افغانستان گره خطرناکی در این درگیری‌ها ایجاد می‌کند.

قدرت‌های منطقه‌ای چه نگاهی به داعش دارند؟

آینده‌ داعش در افغانستان و پاکستان از بسیاری جهات به سرنوشت داعش در سوریه و عراق گره خورده است.

مقامات نظامی غربی و افغان تأیید می‌کنند که این گروه ارتباطات مالی و تماس‌هایی با رهبری اصلی داعش دارد. این گروه با سلول‌های داعش که در کشورهای جنوب آسیا و آسیای میانه فعال‌اند نیز در تماس است.

تا به حال، "داعش خراسان" نتوانسته است حملاتی را خارج از افغانستان و پاکستان انجام دهد. ولی این گروه همدلان و موافقان بسیاری در منطقه دارد.

علاوه بر این، هزاران داوطلب از ۹ کشور جنوب آسیا و آسیای میانه - از افغانستان، بنگلادش، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان برای مبارزه برای داعش به سوریه و عراق رفته‌اند.

این افراد در آن‌جا آموزش دیده و تندرو شده‌اند. بازگشت این جنگجویان تهدید تازه‌ای خواهد بود و ممکن است باعث تقویت بازمانده زیرساخت داعش در منطقه شود.

این تحولات باعث پیچیده‌تر شدن درگیری‌ها در افغانستان می‌شود و مخاطرات درازمدتی برای ثبات منطقه‌ای دارد.

قدرت‌های منطقه‌ای مانند روسیه، چین و ایران نگران تهدید داعش علیه امنیت داخلی‌شان هستند. این قدرت‌ها تماس‌هایی با طالبان افغانستان که در نبرد با داعش هستند برقرار کرده‌اند تا در برابر مخاطرات بالقوه برای خود سپری فراهم کنند.

عدم اعتماد متقابل مانع از این می‌شود که بازیگران منطقه‌ای به اجماعی برای پایان دادن به کشمکش و درگیری در افغانستان برسند.