زنان در انتخابات افغانستان؛ رای از زنان، انتخاب از مردان

هوا بسیار گرم اما سایه زیر خیمه/چادر‌های‌شان سرد بود. فرش‌هایی ساده و بالشت‌های دست‌دوزی شده داخل خیمه دیده‌ می‌شد. وقتی ما را دیدند مردان، زنان و کودکان، همه در یک خیمه جمع شدند.

به ساحه‌ای دورتر از مرکز شهر برای دیدن چند خانواده کوچی/عشایر رفتیم. پیش از رفتن با بزرگ گروه‌شان که به آن "مَلِک" می‌گویند هماهنگ کردیم و اجازه گرفتیم. آنها در اول تاکید زیادی داشتند که چهره‌های زنان در تصاویر دیده نشود.

اما برخلاف آنچه در مورد سخت‌گیری‌های شان قضاوت کردیم، مرد و زن با یکدیگر بسیار صمیمی بودند. زنان با همه مردان دست می‌دادند و خوش و بش داشتند.

زنان با لباس‌های محلی رنگی و موهای بافته‌شده و روسری‌های بزرگ بر سر. تقریبا همه‌شان گل بینی زده بودند.

در مقابل دوربین صورت‌های‌شان را می‌پوشاندند اما به راحتی حرف می‌زدند.

از سختی‌های زندگی‌شان گفتند، از نداشتن مکتب، شفاخانه و حتی آب نوشیدنی. تقریبا همه‌ زن‌ها بی‌سواد بودند و پسران خانواده‌ اندکی درس دینی خوانده بودند.

به دنبال آفتاب کوچ می‌کنند؛ خانه شان در بهار، تابستان و خزان، کابل و در زمستان، ننگرهار شرق افغانستان است.

زنان و رای دادن در انتخابات

مردها با انتخابات آشنا بودند اما زن‌ها می‌گفتند اولین بار است که قرار است در این روند سهم بگیرند آن هم به درخواست مردان.

به تازگی شناسنامه گرفته بودند و برای رای دادن ثبت نام کردند. هیچ کدام از نمایندگان پیشین‌شان را در مجلس نمی‌شناسند و حتی نامزدان انتخابات پیش‌رو را.

یکی از زنان که حاضر شد با ما صحبت کند، می‌گفت اولین بار است که برای رای دادن ثبت نام کرده است.

او بدون هیچ درنگی گفت خود زنان حق و صلاحیتی در انتخاب ندارند، مردها مشورت می‌کنند و بعد زنها به هر کسی که مردان خواستند رای خواهند داد.

او گفت: "خودمان حق نداریم و کار سرخود نمی‌کنیم. بدون فرمان مردان کاری نمی‌کنیم."

تنها زنان کوچی نه، بلکه اکثریت زنان روستایی نیز در این کشور به همین منوال رای می‌دهند.

کوچی‌های افغانستان که به اساس آخرین سنجش اداره احصائیه مرکزی افغانستان نفوس‌شان در این کشور به یک و نیم میلیون نفر می‌رسد و ده کرسی اختصاصی در مجلس دارند. حوزه انتخاباتی آنها تمام افغانستان است و سه کرسی از این جمع به زنان اختصاص دارد.

نفوس افغانستان در آخرین برآورد رسمی ۳۱.۶ میلیون است. گفته می‌شود نزدیک به ۲۰ میلیون آن روستایی هستند. روستائیانی که زندگی مشابه به همین کوچی‌ها دارند.

اکثریت زنان روستایی سواد کافی و همچنین صلاحیت برای انتخاب کردن ندارند. اکثر آنها به خواست مردان خانواده در انتخابات ثبت نام می‌کنند و به خواست آنها رای می‌دهند.

برای شرکت در انتخابات پارلمانی و شوراهای ولسوالی افغانستان که قرار است به تاریخ ۲۸ میزان/مهر سال جاری برگزار شود تاکنون نزدیک به ۹ میلیون نفر ثبت نام کردند که بیش از سه میلیون آن زن هستند.

زنان نماینده در پارلمان؛ حضوری پررنگ اما اثرگذاری کمرنگ

تقریبا در تمام دوره‌های انتخاباتی که در این کشور راه اندازی شده زنان حدود سی درصد رای دهندگان را تشکیل داده‌اند. رای‌های آنان بر انتخاب مقام‌ها اثرگذار بوده اما بر زندگی خودشان نه چندان.

بنیاد انتخابات شفاف و عادلانه افغانستان موسوم به فیفا از شش سال به این سو بر کار پارلمان این کشور نظارت دارد. کارمندان آنها در تمام نشست‌های این مجلس اشتراک داشته و سالانه گزارش‌هایی را منتشر کردند.

یوسف رشید، رئیس اجرایی فیفا می‌گوید وضعیت عمومی پارلمان افغانستان در کل در سال‌های اخیر پراکنده بوده و مشکلاتی در این نهاد وجود داشته است.

او با آن که حضور زنان را در این نهاد با دید مثبت می‌نگرد و به این باور است که این زنان توانستند حداقل صدایی برای زنان دیگر باشند.

اما از تاثیرگذاری زنان در کل ناراضی است. او می‌گوید: "در بین زنان پراکندگی و فردگرایی یک مشکل جدی بود. غیابت یک مشکل عمومی بود اما در بین زنان بیشتر دیده شده. زنان نتوانستند یک فراکسیون منظم بین خود تنظیم کنند، کار کنند، لابی گری کنند و تغییر بنیادی در مسایل زنان به میان آورند.... آنها حتی نتوانستند در ذهنیت مردان این تغییر را بیاورند که زنان هم می‌توانند مانند مردان در رهبری نقش موثر داشته باشند."

یگانه زن نامزد عضویت دادگاه عالی افغانستان در مجلس نمایندگان به دلیل غیابت ۲۱ نماینده زن با کمبود ۹ رای، موفق به گرفتن رای اعتماد نشد. در آخرین رای گیری اعضای کابینه نیز در بین یازده کاندید وزیر معرفی شده، تنها یگانه زن معرفی شده موفق نشد.

قانون منع خشونت علیه زنان پس از گذشت سالها هنوز به شکل فرمان تقنینی است و نتوانسته در مجلس تصویب شود.

زنان در هیات اداری آخرین دور مجلس موفق نشدند هیچ کرسی را در هیات اداری به دست آورند.

آقای رشید تاکید دارد که مردم به خصوص زنان باید با درس‌های آموخته از گذشته، زنان توانمندی را به عنوان نمایندگان انتخاب کنند و زنانی که به نهادهای انتخابی راه پیدا می‌کنند استراتژی و برنامه‌های مشخص برای بهبود زندگی زنان داشته باشند.

زنان در نهادهای انتخابی؛ سهم ثابت اما حضور کم در رقابت‌ها

حفیظ الله هاشمی، عضو و سخنگوی کمیسیون مستقل انتخابات می‌گوید توقع کمیسیون این بود که چهل تا ۴۵ درصد رای دهندگان انتخابات پیش‌رو زنان باشند اما اکنون این رقم بیش از ۳۰ درصد است که "خوب" است.

به گفته او، حضور زنان در صف نامزدان انتخابات پارلمانی نیز رضایت بخش است اما حضور کمرنگ آنها در بین نامزدان انتخابات شوراهای ولسوالی نگران کننده است.

به باور آقای رشید، رئیس فیفا اطلاع رسانی و آگاهی دهی عامه از سوی کمیسیون مستقل انتخابات آنطور که باید در هماهنگی با علما، بزرگان محل، احزاب سیاسی و نهادهای مدنی انجام نشد.

او مشخصا در بخش حضور کم زنان در رقابت‌های انتخاباتی، از قوانین و طرزالعمل‌ها انتقاد می‌کند. به باور او باید با توجه به مشکلات اجتماعی زنان پیش از آغاز روند انتخابات، استثناها و سهولت‌های لازم برای حضور زنان مدنظر گرفته می‌شد درست مانند درصدی حضور آنها که بر اساس قانون مشخص شده است.

به باور فیفا، شرایطی چون داشتن سند فراغت صنف دوازدهم، جمع آوری شناسنامه‌های حامیان و مشخص نبودن امتیازات و وظایف نمایندگان شوراهای ولسوالی از مهمترین مشکلاتی بوده که باید برای حضور زنان رفع و آسان‌تر می‌شد.

به اساس قوانین افغانستان، زنان در پارلمان، شوراهای ولایتی و شوراهای ولسوالی حداقل باید ۲۵ درصد کرسی‌ها داشته باشند. زنان در رقابت با مردان در انتخابات افغانستان معمولا آرای کمتری داشتند زیرا کمتر کسی حاضر می‌شود به آنها رای بدهد. به همین دلیل حداقل درصدی حضور آنها در نهادهای انتخاباتی تعیین شده است.

زنان در انتخابات پارلمانی و شوراهای ولسوالی

از میان ۲۶۹۱ نامزد برای انتخابات پارلمانی ۴۰۴ آن زن هستند یعنی چیزی حدود پانزده درصد.

از میان ۶۱۵۲ نامزد انتخابات شوراهای ولسوالی نیز ۴۲۲ آن زن هستند. در ۱۲۰ ولسوالی هیچ زنی برای به دست آوردن کرسی نمایندگی شوراهای ولسوالی ثبت نام نکرده و در ۴۰ ولسوالی هیچ زن و مردی در این روند سهم نگرفته است.

کمیسیون مستقل انتخابات پس از چندین نشست و مشورت با نهادهای مرتبط، به اساس ماده یکصد و چهارم قانون انتخابات، پیشنهاد تعویق چهار ماهه انتخابات را در این ولسوالی‌ها به کمیته‌ای شامل روسای شورای امنیت ملی، دادگاه عالی و کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی سپرده است.

در این ماده قانون آمده که "هرگاه اوضاع امنیتی، حوادث و آفات طبیعی یا حالت مماثل، اصل نمایندگی عمومی و عادلانه را در تدویر انتخابات غیرممکن سازد و یا اینکه به مشروعیت مراحل انتخابات صدمه رساند، انتخابات به پیشنهاد کمیسیون و تایید کمیته‌ای متشکل از رئیس و اعضای شورای امنیت ملی، روسای مجلسین شورای ملی، رئیس ستره محکمه(دادگاه عالی) و رئیس کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی از تاریخ معینه الی مدت چهار ماه تعویق می‌گردد."