محمد کاظم کاظمی شاعر و نویسنده افغان در مشهد

طرزی و سراج الاخبار، نام کتابی است در این زمینه، که اخیراً در تهران منتشر شده است.

این کتاب، در کنار ارائه اطلاعاتی در مورد نشریه سراج الاخبار، به شناخت بیشتر شخصیت محمود طرزی‌، به عنوان گرداننده این نشریه و حتی هدایت کننده و رهبری کننده یک نسل روشنفکر در افغانستان‌، کمک می کند.

به راستی جریان روشنفکری و مطبوعات در افغانستان چنان کند حرکت کرده که ما هنوز نیازمند تجربیات یک قرن پیش هستیم‌، یا این نشریه و حلقه گردانندگان آن چنان برجسته بوده ‌اند که هنوز خودنمایی می‌کنند؟ شاید هر دو سمت قضیه تا حدودی درست است و چنین است که شناخت طرزی و سراج‌ الاخبار هنوز هم نیاز است.

به نظر می‌ آید که کتاب طرزی و سراج‌ الاخبار اثر بشیر سخاورز، در پاسخ به این نیاز نوشته شده است‌، چنانکه نویسنده هم خود در مقدمه کتاب تصریح می‌ کند "به این باورم که افکار طرزی همین امروز می ‌تواند ما را به فردایی بهتر رهنمون شود. ما در این صد سال اخیر سیر ترقی قابل‌ توجهی نداشته ‌ایم‌، اما مانند گذشتگان مان‌، بیگانگان را عامل این عقب‌مانی می‌ دانیم و معترف نیستیم که در بسا موارد خود ما عامل آن بوده ‌ایم‌."

این مباحث‌، ذیل این عنوانها در این کتاب گرد آمده است‌: آثار طرزی‌؛ ساختار بیرونی سراج ‌الاخبار؛ واکنش در برابر نشر سراج‌ الاخبار؛ نمایشنامه اشرافیان‌؛ نخبگان طرزی‌؛ پان اسلامی‌، پان آسیایی یا نشنالیزم‌؛ افغانستان و کشورهای همسایه‌؛ طرزی و ادبیات‌؛ تأثیر مشروطیت بر شعر ما؛ معارف‌؛ حضور زن در زمان طرزی‌.

امتیاز مهم این کتاب‌، پرداختن نویسنده به ارتباط و تأثیر و تأثر سراج ‌الاخبار و جریانها و شخصیتهای خارجی و داخلی دخیل در امور افغانستان است‌. بشیر سخاورز کوشیده است در این اثر، تا حد زیادی وضعیت فکری‌، اجتماعی و سیاسی کشور در آن عصر را بررسی کند و نقش طرزی و سراج ‌الاخبار را در تحول در این عرصه ‌ها روشن کند. به همین سبب‌، این کتاب را می‌توان از سویی دیگر، گزارشی از جریان تجدد و روشنفکری در آن دوران و موانع و مشکلات آن دانست‌.

این ویژگی‌، سودمندی کتاب را برای جامعه امروز افغانستان بیشتر می ‌کند، چون این کشور، اکنون نیز در بسیاری امور، در حال تکرار وضعیت یک قرن پیش است‌.

نکته مهم دیگر، توجه نویسنده به مسایل منطقه و کشورهای همسایه و ارتباط آنها با جریان روشنفکری افغانستان است‌. خواننده کتاب‌، بدین ترتیب کما بیش با وضعیت روشنگری در کشورهای همسایه نیز آشنا می‌ شود.

ولی به نظر می ‌رسد که در این کتاب‌، کفه بحث در مورد این تأثیر و تأثرات بیرونی به نسبت اطلاعاتی که ما از جزئیات متن سراج‌الاخبار می‌ یابیم‌، سنگین است‌. به نظر می‌رسد که فصلهای "آثار طرزی‌" و "ساختار بیرونی سراج‌ الاخبار" زودتر از آنچه انتظار داریم تمام می‌ شود و ما ناگهان به بحث "واکنش در برابر نشر سراج‌ الاخبار" می ‌رسیم‌.

خوشبختانه نویسنده بعد از یک بحث نسبتاً مفصل و کلی درباره گروهها و شخصیتهای دخیل در افغانستان آن روز، به بحثهای عینی ‌تر و جزئی ‌تری همچون "طرزی و ادبیات‌" و "تأثیر مشروطیت بر شعر ما" می‌ رسد و این روند، تا آخر کتاب ادامه می‌ یابد.

	بشیر سخاورز نویسنده کتاب 'طرزی و سراج الاخبار'

بشیر سخاورز از امکانات وسیع زبان فارسی استفاده بهینه ای کرده است‌، یعنی هم ویژگیهای نثر فاخر کهن را در کتاب می‌ توان یافت و هم واژگانی را که در سالهای اخیر ابداع شده و بعضی از آنها هنوز در افغانستان چندان رایج نیست‌. در این عبارت از کتاب به عنوان مثال درنگ کنید: "محمود طرزی علاقه خاصی به گویش عامیانه داشت و این توجه‌، سبب شده بود که شاعران نامور آن روز را وادارد تا آنها هم گویش عامیانه را در شعرهای خود به کار ببرند، شاعرانی که پیش از حضور طرزی سخت معتقد به زبان دستوری و پیروان وفادار سبک هندی بودند." در این پاره‌، هم کلماتی فاخر مثل "نامور"، "وادارد" و قید "سخت‌" به معنی "بسیار" می‌ بینیم و هم کلمه "گویش‌" را که کم‌کم جایگزین "لهجه‌" شده است‌.

این روند، در نثر امروز فارسی افغانستان اتفاقی خجسته است و می‌ تواند بر غنا و پاکیزگی این زبان بیفزاید.

شناسنامه کتاب

نام کتاب: طرزی و سراج ‌الاخبار

بشیر سخاورز

ناشر: محمدابراهیم شریعتی افغانستانی‌

طرح جلد: وحید عباسی‌

چاپ تهران‌، ۱۳۸۶

شمارگان: ۲۰۰۰ نسخه‌

شماره صفحه ها: ۲۰۷

قطع: رقعی‌

بازگشت به صفحه افغانستان