'نیمروز'؛ بزرگ‌ترین نمایشگاه هنرهای تجمسی افغانستان در تهران

از نقاشی تا مجسمه، از ویدیو و عکس تا چیدمان و از خط تا اجرا، ۱۴۰ اثر هنری ده‌ها هنرمند افغان از سراسر جهان در فرهنگسرای نیاوران تهران به نمایش گذاشته شده است. نام این نمایشگاه را "نیمروز" گذاشته‌اند که هم یکی از استان‌های افغانستان است و هم به معنای زمانی از روز است که خورشید در بالاترین حد تابش قرار دارد.

در این نمایشگاه که روز جمعه ۱۲ آبان/عقرب گشایش یافت و تا دو هفته ادامه خواهد داشت آثار ۵۳ هنرمند افغان در ژانرهای مختلف هنرهای تجسمی انتخاب شده تا چهره دیگری از افغانستان را به مخاطبان ساکن ایران معرفی کند. چهره‌ای که بر روایت جنگ، فقر و خشونت تمرکز ندارد بلکه تراوش‌ محض هنری اذهان هنرمندان این کشور را به نمایش می‌گذارد.

با این حال ذهنیت و منبع الهام هنرمندی که به کشوری مثل افغانستان تعلق داشته باشد، نمی‌تواند جدا از روایت‌های غالبا غمگنانه آن جامعه باشد.

شاید به همین دلیل است که یکی از آثار چیدمانی این نمایشگاه یک گور دسته‌جمعی است. یا یکی از نقاشی‌ها زنی را در برقع نشان می‌دهد که سازی در دست دارد و در اطرافش پرندگان سیاه دور می‌زنند و باد پنکه‌ برقعش را کمی کنار زده تا پاهای پرهنه‌اش نمایان شود. یا هم عکسی که کودکی خندان را نشان می‌دهد که در میان انباری از آشغال لم داده است.

اولین بار است که آثار این شمار از هنرمندان افغان از افغانستان و کشورهای دیگر جهان در یک نمایشگاه گرد هم آمده‌ است.

فرهنگسرای نیاوران، نگارستانش را رایگان در اختیار این نمایشگاه گذاشته است. این نگارستان یکی از بزرگترین گالری‌های ایران است. نگارستانی که بخشی از کاخ شاهی نیاوران بوده و فرح پهلوی، ملکه وقت ایران چهل سال پیش نمایشگاه هنرهای معاصر هند را در همین محل برگزار کرده بود.

استقبال جامعه ایران

مریم کوهستانی، هنرمند ایرانی، مجسمه‌ساز و استاد دانشگاه هنر در تهران، مبتکر اصلی این جشنواره است. او می‌گوید چند سال است برای کودکان کار در ایران که اکثرش افغان‌های مهاجر بوده‌اند، آموزش مجسمه‌سازی می‌دهد و این باعث شده به افغانستان علاقه‌مند شود و چند بار به این کشور سفر کند.

او کار برای برگزاری این نمایشگاه را ۱۴ ماه پیش شروع کرده بود. به نظر او استقبال مخاطبان از این نمایشگاه بی‌نظیر بوده است. او می‌گوید: "خودم که به افغانستان رفته‌ام و با هنرمندانش سر و کار داشتم حتی تصور نمی‌کردم افغانستان چنین ظرفیتی داشته باشد."

به گفته او بیش از دو هزار نفر در روز افتتاحیه به نمایشگاه آمدند. همچنین هنرمندان ایرانی مثل بهنام کامرانی، وحید چمانی، علی ذاکری، ترانه صادقیان و... در این جشنواره شرکت کردند و در مواردی در کنار هنرمندان افغان کار کردند.

خانم کوهستانی می‌گوید برای او در این نمایشگاه جنسیت، قومیت، موضوع جنگ و سطح سواد افراد مهم نبوده بلکه فقط اثر هنری خوب مد نظرش بوده است.

تغییر دیدگاه مردم نسبت به افغانستان

ایران سال‌هاست میزبان صدها هزار مهاجران افغان بوده است که بیشتر آنان برای پیشبرد امور زندگی به کارگری و کارهای شاق در آن کشور پرداخته‌اند. در موارد معدودی مهاجران افغان توانسته‌اند در آنجا نمایشگاه هنری بزرگ برگزار کنند.

الیاس علوی، هنرمند افغان ساکن استرالیا که در این نمایشگاه از او یک چیدمان و اجرا و یک مجموعه نقاشی به نمایش گذاشته شده می‌گوید چنین برنامه‌هایی در تغییر دیدگاه جامعه ایران نسبت به هنر و فرهنگ افغانستان نقش مهمی دارد.

به نظر او اکثریت جامعه ایران فکر می‌کنند افغانستان همانی است که در بیشتر رسانه‌های اصلی در این کشور نشان داده می‌شود. او می‌گوید: "مردم فکر می کند افغانستان جایی است که هیچ کار هنری در آن وجود ندارد... مردم حالت تعحب دارند که بیش از ۵۰ هنرمند در این نمایشگاه شرکت دارند."

فریبا قلیزاده از افغان‌های ساکن ایران که به این نمایشگاه رفته می‌گوید که این نمایشگاه می‌تواند شروعی باشد برای تغییر نگاه بیشتر مردم در ایران به افغان‌ها.

خانم قلیزاده می‌افزاید: "این که افغان‌ها فقط کارگر ساختمانی نیستند بلکه افغانستان هنرمندان مطرحی دارد که باید دیده شوند و به آنها توجه شود. من شخصا وقتی در این نمایشگاه حضور یافتم از وجود هنرمندان کشورمان احساس غرور کردم."

محسن حسینی، هنرمند دیگر افغان است که از اسلو در این نمایشگاه شرکت کرده است. او قبل از نروژ سال‌ها در ایران و افغانستان زندگی می‌کرده است.

آقای حسینی می‌گوید: "یکی از آرزوهایم همواره این بود که روزی برسد که در ایران رسانه ها، مردم، فرهیختگان و اهالی هنر ایران، تصویر متفاوتی از افغانستان بشنوند و ببینند. از این منظر اگر به مساله نگاه کنیم، برگزاری چنین نمایشگاهی حداقل نتیجه‌اش این خواهد بود که جامعه فرهنگی ایران با اثار و کارهای هنرمندان افغان از نزدیک آشنا شوند طبیعی است که هنرمندان افغانستان و ایران نسبت به همدیگر شناخت بیشتر پیدا می کنند و زمینه‌ای می شود برای تبادل نظر و گفت‌وگو و تجربه در باب هنر."

اما چرا تا حالا نمایشگاهی به این وسعت در افغانستان برگزار نشده است؟

محسن حسنی می‌‍گوید که این کار به دلیلی در افغانستان مشکل است که از لحاظ سخت‌افزاری نیاز به فضای بزرگ دارد. به گفته او "نکته دیگر اینکه در افغانستان ما همیشه با استقبال کم‌رمق مخاطب مواجه هستیم، به این‌ها باید اضافه کرد، فضای ناکارآمد مدیریت‌های فرهنگی در افغانستان را و مسایل کلی‌تر مانند امنیت."

روابط فرهنگی ایران و افغانستان از سال‌ها به این طرف باثبات‌تر از روابط سیاسی این دو کشور بوده است.

در سال‌هایی که افغانستان بیشتر درگیر جنگ‌های داخلی و بی‌ثباتی‌های سیاسی بود، آثار ادبی و هنری کمتری در این کشور تولید شد. اما نسل نو افغانستان در یک و نیم دهه گذشته آثار ادبی و هنری از نظر کمیت و کیفیت آثار قابل درنگ خلق کردند.

در افغانستان بیشتر آثار ادبی تولیدشده در ایران به خصوص ترجمه آثار ادبی از زبان‌های خارجی به فارسی خواننده‌گان زیادی داشته است. این سبب شده است که در افغانستان میزان آشنایی از آثار فرهنگی ایران بیشتر از میزان آشنایی جامعه ایران با هنر و آثار ادبی افغانستان باشد. نمایشگاه‌هایی نظیر "نیمروز" سعی دارد این فاصله را کم کند.

برگزارکنندگان این نمایشگاه امیدوارند که نمایشگاهی مشابه از هنرمندان ایرانی و افغان در کابل هم برگزار کنند.