'لیلی آهی' هم رفت؛ عمر شورای کتاب کودک دراز باد

وقتی به دنیای کتاب و ادبیات کودک و نوجوان در ایران نگاه کنیم چند نام انگشت شمار آشنا، نزدیک و همنشین با عشق و اهتمامی از اعماق جان در آسمانش می درخشد؛ نام لیلی ایمن (آهی) یکی از آنهاست.

لیلی آهی از موسسان شورای کتاب کودک در ۸۹ سالگی درگذشت.

با هر نسلی که تازه می شود مسئولیت راویان و مورخان، نویسندگان و گزارشگران سنگین تر می شود. لازم است اسامی برخی کسانی که تمام وجودشان را با عشق وقف فعالیت‌های فرهنگی کردند و برای هر قدمی در این عرصه هزینه کردند با تمام آنچه درباره این افراد دیده ایم و می دانیم به آیندگان منتقل شود.

نام لیلی آهی را در فعالیت‌هایش در عرصه ادبیات کودک غالبا در کنار توران میرهادی یا به قول خانم آهی "قهرمان فرهنگنامه کودک" در ایران می‌بینیم.

اگر بخش بزرگی از آنچه در زمینه ادبیات، کتاب و فرهنگ کودک و نوجوان در ایران اتفاق افتاده را مدیون توران میرهادی، همکارانش، جریانی که ایجاد کردند و فعالیت‌هایشان بدانیم، بی شک لیلی آهی سهم قابل تامل و مهمی در این جریان دارد.

درسال‌های پایانی دهه سی خورشیدی به تبع موج جهانی اهتمام به رشد و گسترش ادبیات کودکان، جریانی هم در ایران شکل گرفت که آغازگر آن در واقع نویسندگان و فعالان تعلیم و تربیت آن زمان بودند.

شاید بتوان نقطه آغاز این حرکت را همکاری توران میرهادی و لیلی ایمن(آهی) با مجله "سپیده فردا" در سال ۱۳۳۲ دانست. این همکاری در نهایت منجر به برگزاری اولین نمایشگاه کتاب کودک در سال ۱۳۳۵ شد. استقبال از این نمایشگاه به حدی بود که بعدها در سالهای ۳۷ و ۳۹ نیز تکرار شد.

علاوه بر مجله سپیده فردا مدارس پیشرو آن زمان همچون فرهاد و مهران نیز در این جریان سازی نقشی مهم و تاثیرگذار داشتند. از جمله دستاوردهای این نمایشگاه ها، همان طور که خانم آهی هم بارها به آن اشاره کرده، پی بردن به بضاعت اندک کتاب کودک در آن زمان بود.

در بحث هایی که در حین برگزاری این نمایشگاه ها در می‌گرفت لیلی آهی، توران میرهادی و باقی همکاران و همفکرانشان به ایده تاسیس نهادی برای سامان دادن به وضعیت ادبیات کودک رسیدند که در زمان تأسیس یعنی ۱۳۴۱ آن را شورای کتاب کودک نامیدند و از همان زمان عزم خود را نسبت به ارتقای کیفیت و وضعیت ادبیات کودک جزم کردند.

آنچه که از ابتدای امر برای آنان اهمیت داشت این بود که رابطه مستقل خود را به عنوان یک نهاد با همتایان جهانی خود حفظ کنند؛ ثبت شورا به عنوان شعبه ملی دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان تنها دو سال پس از تاسیس، گواهی بر این مدعاست.

خانم آهی دو دوره در به عضویت هیأت مدیره دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) برگزیده شد و در کنگره برزیل و بعدها آلمان شرکت کرد.

لیلی آهی بنیانگذار، عضو و دبیرهیات مدیره شورای کتاب کودک ایران بود. کوتاه اینکه این شورا که شاید بتوان نام بزرگترین نهاد فرهنگی مستقل و غیر دولتی ایران را بر آن نهاد، از سال ۱۳۴۱ توسط ۳۷ نفر از فعالان فرهنگ و ادبیات کودک راه اندازی شد که خانم آهی یکی از افراد این فهرست بود که تلاشهای زیادی کرد و آنگونه که خودش می گفت "عاشقانه" در این عرصه کار می کرد.

لیلی آهی مشاور فنی اداره کل مطالعات و برنامه های وزارت فرهنگ، مدرس مربی های کودکستان، پایه گذار بخش انتشار کتابهای کودکان به زبان فارسی به دعوت بنگاه ترجمه و نشر کتاب، عضو گروه بررسی کتابهای درسی ابتدایی به دعوت موسسه آمریکایی فرانکلین و خلاصه در یک کلام از پیشگامان تربیت نوین کودک و نوجوان در ایران بود.

او در سال ۵۹ به آمریکا مهاجرت کرد اما در سالهای حضور پررنگش در متن فرهنگ و ادبیات کودک و نوجوان ایران به واسطه پژوهش ها و بررسی هایی که در سفر به آمریکا داشت در زمینه ایجاد کتاب و خواندنی های کودک و نوجوان، تربیت مربیان و معلمان در همین عرصه، تدریس ادبیات کودکان و کتابداری، فعالیت های جدی بسیاری کرد.

درباره او و جزییات فعالیت هایش نوشته ها و اطلاعات زیادی در ایران منتشر نشده است.

دفتر پژوهش های موسسه کیهان مجموعه کتابهایی را با عنوان "نیمه پنهان" منتشر کرده که در چهل و نهمین جلدش با عنوان "واکاوی در لُجنه" به "نقش بهایی ها در پیدایش و استمرار رژیم پهلوی" پرداخته شده.

در فصلی از این کتاب با عنوان فعالیت بهاییان در عرصه فرهنگ به نام لیلی آهی هم در کنار اسامی دیگری مانند احسان یارشاطر، فرخ رو پارسای و سایرین اشاره شده است.

خانم آهی در گفتگویی که حدود ۶ سال پیش با بی بی سی فارسی کرده بود به ابتدای راه ادبیات کودک در ایران اشاره کرد و گفت: "غالبا وقتی می خواستیم نمایشگاه کتابی برای بچه ها ترتیب بدهیم می دیدیم کتابی نیست که بخواهیم نمایشش بدهیم. من، توران میرهادی، آذر رهنما و یکی دو نفر دیگر دیدیم که کمبود کتاب کودک و نوجوان وجود دارد و این نیاز را حس کردیم.

فکر کردیم چه کنیم که کتاب بیشتر نوشته بشود، ترجمه بشود، منتشر شود، این بود که من برای تحقیق در این زمینه و تهیه مواد خواندنی برای بچه ها به آمریکا رفتم. در دیداری که که از شورای کتاب کودک آمریکا داشتم دریافتم که ما چنین چیزی نیاز داریم؛ موسسه ای که خودش ناشر نباشد اما به ناشران کمک کند. این را برای خانم میرهادی نوشتم و دربازگشت ۶۰ نفر از افراد موثر و دست اندرکار را دعوت کردیم؛ در مدرسه فرهاد جمع شدیم اساسنامه ای تدوین کردیم و اولین هیات مدیره شورای کتاب کودک تاسیس شد."

خانم آهی درباره اهداف شورای کتاب کودک که از ابتدای راه تا کنون تغییری نکرده و فقط گسترش پیدا کرده گفت: "شورای کتاب به ایجاد کتابهای خوب برای کودکان و نوجوانان کمک می کند و بچه ها را به خواندن بیرون از مدرسه تشویق می کند."

او که بررسی کتاب‌هایی که برای کودکان منتشر می شود را یکی از وظایف این شورا می دانست همچنین گفت اعمال استانداردهای کتاب کودک در لیستی که شورا تهیه می کرد موجب دلخوری بعضی از ناشران می شد که بعضا مجرب و توانا هم بودند اما این موضوع کم کم جا افتاد.

انتشار فهرست این کتاب‌ها توسط شورای کتاب کودک سنتی حسنه است که هنوز هم بعد از حدود ۵۰ سال ادامه دارد.

خانم آهی فعالیت عاشقانه دست اندرکاران و عدم وابستگی شورای کتاب کودک به هیچ نهاد دولتی یا غیر دولتی را رمز ماندگاری این شورا می دانست.

شورای کتاب کودک، مسن ترین نهاد فرهنگی غیر دولتی ایران، ۴ سال دیگر ۶۰ ساله می شود.

توران میرهادی که از اولین روزی که این شورا تاسیس شد تا روزهای واپسین عمرش با این شورا همراه بود. او ۱۸ آبان ۱۳۹۵ درگذشت و با وجود اینکه قبلا بارها اعلام کرده بود که نگران ادامه راهی که آغاز کرده نیست، برخی دست اندرکاران این نگرانی را دارند که آیا این جریان پنجاه و اندی ساله که به تدریج بنیانگذاران و همراهان خود را به جبر روزگار از دست می دهد، خواهد توانست راهش را در همان مسیر، با همان اهداف و با همان کیفیت ادامه بدهد یا خیر.

از لیلی آهی ۳۹ اثر منتشر شده که کتاب‌های "پالتو قرمز"، "هرکه پیدا کرد مال خودش"، و مقالاتی مثل "نقدها و نظرها:شورای کتاب کودک" و "کتابهای خوب کدامند؟" از آن جمله اند.