دیو بروبک و یک قرن موسیقی جاز

عصر جادوست، عصر افراط، عصر هنر، عصر هجو و هجا، عصر جاز...- اسکات فیتز جرالد

دیو بروبک، یکی از آخرین غول های موسیقی جاز، در نودمین سال حیاتش امسال مهمان مراسم اختتامیه جشنواره جهانی جاز مونترال است.

بروبک با جشنواره جاز مونترال الفتی دیرینه دارد، طی سی سالی که از عمر این جشنواره می گذرد بارها در آن حضور یافته - حضوری که همواره یک رویداد تاریخی تلقی شده است.

در نیمه های دهه هشتاد میلادی دوستی که برای دو هفته گردش به پاریس رفت، بعد از دو سال بی خبری پشت کارت پستالی از جشنواره جاز که از مونترال برای من به تهران فرستاد، نوشته بود: "بروبک اینجاست، تمام خیابان سنت کاترین را بسته اند."

این آهنگساز و نوازنده برجسته آموزش پیانو را در کودکی نزد مادرش که نوازنده آماتور قطعات موسیقی کلاسیک بود فرا گرفت. در جوانی برای تحصیل علوم طبیعی و جانور شناسی وارد دانشگاه شد، اما دیری نگذشت که سر از کنسرواتوار موسیقی در نزدیکی همان دانشگاه در آورد. با این همه در کنسرواتوار هم بروبک شاگرد چندان موفقی نبود. (یک بار یکی از استادانش پس از این که با شگفتی متوجه شد شاگرد جوان، نت‌خوانی را درست نمی‌داند، می‌خواست اخراجش کند، ولی با وساطت استادهای دیگری که پی به استعداد شگفت او در هارمونی و پولیفونی برده بودند کوتاه آمد.)

بروبک پس از کنسرواتوار، مدتی نزد شوئنبرگ و داریوس میلو، آهنگسازان بزرگ کلاسیک، به تکمیل دانش خود در زمینه هارمونی و پولیفونی پرداخت و با شناخت ریزه‌کاری‌های بیشتر این فنون، به تشویق داریوس میلو، همه توان خود را صرف آهنگسازی و نوازندگی پیانو در موسیقی جاز کرد.

از جاز "کول" تا " تیک فایو"

بروبک پس از لویی آرمسترانگ دومین هنرمند تاریخ موسیقی جاز است که تصویرش بر روی جلد مجله تایم ظاهر شد. این موفقیت در سال های دهه پنجاه میلادی به دست آمد.

در همین سال‌ها بروبک با آلبومی به نام تایم آوت رکورد فروش بیش از یک میلیون صفحه را شکست.

بروبک که در این زمان سرپرست ارکستر چهار نفره ای به نام خود بود، سهم عمده ای از موفقیت تاریخی تایم آوت را مدیون قطعه ای به نام "تیک فایو" به طول پنج دقیقه و سی ثانیه، ساخته دوست و همکارش پل دزموند نوازنده ساکسفون گروه است.

در تاریخ موسیقی جاز، کمتر قطعه ای به موفقیت همه جانبه "تیک فایو" دست یافته است.

بعضی منتقدان، این قطعه را همراه با دیگر قطعات آلبوم "تایم آوت" که بروبک خودش آنها را ساخته، "کول"ترین (مجازا به معنی باحال‌ترین) آلبوم تاریخ موسیقی جاز خوانده اند.

جالب اینجاست که پل دزموند، در قطعه ساخته خودش تنها با نواختن دو نوبت ساکسفون در ابتدا و انتهای قطعه، اولی در حدود یک دقیقه و سی ثانیه و دومی به طول فقط یک دقیقه به چنین موفقیتی دست یافته است.

نبوغ بروبک البته در ایجاد تضاد برای نمایان کردن هر چه بیشتر هنر دزموند در این اثر انکارناپذیر است.

برای دست یافتن به اوج تأثیر نغمه لطیف و به یاد ماندنی ساکسیفون، به جای هنرنمایی های عجیب و غریب در فاصله دو ملودی، تنها یک آکورد ساده را پشت پیانو به مدت دو دقیقه و هفتاد ثانیه همراه با

ضربه های هراسناک نوازندگان طبل و باس تکرار می کند، تا جایی که نفس شنونده در انتظار بازگشت آرامش با نغمه گمشده به ارکستر بند می آید و زمانی چنین کوتاه همچون قرنی به نظرش می رسد.

موفقیت تایم آوت با روی جلد صفحه ای مزین به یکی از آثار خوان میرو نقاش مدرن اسپانیایی طی سال‌های متمادی با بداهه نوازی های بروبک و دزموند در اجراهایی با طول مدت های متفاوت تکرار شد.

پابه‌پای موفقیت‌های افسانه ای بروبک و دزموند، داستان های زیادی هم از دوستی و نفاق این دو تا زمان مرگ دزموند در سال 1977 بر سر زبان‌ها افتاد.

صحت و سقم این داستان‌ها چندان معلوم نیست. از آنجا که دزموند زندگی کولی‌وار و وابستگی به الکل و سیگار و داروهای آرام بخش داشت، گفته می‌شود بروبک زمانی او را از ارکستر خود اخراج کرد و حتی به همسرش گفت که او را به خانه راه ندهد.

اما دزموند و بروبک با وجود دو روحیه متفاوت و اختلاف‌های جزئی و طبیعی میان دو همکار قدیمی، تا آخرین روزهای زندگیِ نه چندان طولانیِ نوازنده بزرگ ساکسفون به رفاقتشان ادامه دادند و آخرین کنسرت مشترک خود را تنها چند ماه قبل از مرگ دزموند برگزار کردند.

دزموند همچنین ساکسیفون تاریخی اش را قبل از مرگ به یکی از پسرهای بروبک که همگی او را عمو می خواندند یادگار داد.

نود سالگی آهنگساز- یک بلیت برای بهشت

آشنایی من با بروبک در دهه هفتاد میلادی و با شنیدن آلبوم تایم آوت در پاریس روی داد.

در بازگشت به ایران تنها جایی که می توانستم سراغ بروبک و آلبومش را بگیرم فروشگاه بتهوون بود که مثل بسیاری از مظاهر فرهنگی گذشته اکنون به تاریخ پیوسته است.

کریم چمن آرا، مدیر فروشگاه، به محض شنیدن نام آهنگساز چند صفحه از آثار او را بیرون کشید و لا به لای بعضی از قطعات که برای حظ روحی مشتری و انگار بیشتر برای حظ روحی خودش می گذاشت، درباره موسیقی جاز داد سخن داد و در وصف بروبک گفت شخصیت احترام انگیزی است که بسیاری از کنسرت‌هایش را در کلوب‌های شبانه و تلویزیون به خاطر محدودیت‌هایی که برای نوازندگان افریقایی‌تبار گروهش قائل شده اند لغو کرده است.