کتابهای تازه فیلسوف پرکار: اسلاوی ژیژک
- سعیده امیری
- نویسنده و پژوهشگر فلسفه
"به عنوان یک فیلسوف غریزه‌ام به من حکم می‌کند که ما داریم به یک جهان چند مرکزی نزدیک می‌شویم، که به این معناست که باید سوالات تازه طرح کنیم، سوالاتی که برای چپ سنتی ناخوشایند است...بدون فشار و سرکوب کمونیستی، حتم دارم که اکنون یک پرفسور فلسفه محلی و ابله در لیوبلیانا بودم... [اما] کمونیسم برنده خواهد شد."
اسلاوی ژیژک، فیلسوف ۶۵ ساله اهل اسلوانی است که می‌توان او را پرکارترین و جنجال‌برانگیزترین فیلسوف جهان نامید. او نزدیک به شصت جلد کتاب نوشته یا ویراستاری کرده است.
دامنه آثار او از نقد فرهنگ عامه و سینما تا سیاست و پیچیده‌ترین مباحث فلسفی را در برمی‌گیرد.
از ژیژک به عنوان "الویس پریسلی عرصه فرهنگی" یاد می‌کنند. نقد سینمایی و فرهنگی او عالمگیر است. ژیژک همچنین از معدود متفکرانی است که پروژه احیای کمونیسم را دنبال می‌کند. تحلیل‌های سیاسی ژیژک درباره رخدادهای جهان جنجال‌برانگیز بوده است.
سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۳ از نظر انتشار آثارش، سال‌های پرباری بوده است. کتابهای اخیر او همچنان دربرگیرنده تحلیل سیاسی، نقد فرهنگی، سینما، و فلسفه بوده است. این آثار به غیر از کتاب‌هایی است که هر ساله درباره ژیژک منتشر می شود. کتاب‌هایی مانند "فرهنگنامه ژیژک"، "ژیژک و رسانه"، "فهم ژیژک" و غیره.
افزودنی است که قرار است کتاب‌هایی از او در سال ۲۰۱۴ در زمان مقرر به چاپ برسد.
این مطلب نگاهی کوتاه است به کتاب هایی از او که در حدود یک سال گذشته منتشر شده است:
رخداد چیست؟
کتاب "رخداد"، کتابی است در قطع جیبی که انتشارات پنگوئن منتشر کرده است. پنگوئن در مجموعه‌ای تحت عنوان " فلسفه در گذر" به موضوعاتی محوری مانند رخداد، حقیقت، نفس و غیره می‌پردازد. هر کتاب را یک فیلسوف به عهده گرفته است. کتاب "رخداد" را ژیژک نوشته است. او در این کتاب به تشریح مفهوم رخداد پرداخته است. کتاب شش بخش دارد که هر بخش به عنوان ایستگاه تعریف شده است.
از نظر ژیژک نمی‌توان هیچ راهی یافت "تا نظمی را بر معمای" تعریف رخداد حاکم کنیم. "باید خطر کنیم و سوار قطار شویم و سفر خود را با یک تعریف تقریبی آغاز کنیم." به این صورت است که در شش ایستگاه، این فیلسوف مارکسیست، به تعریف رخداد می‌پردازد.
به اعتقاد نویسنده، رخداد، یک واقعه‌ایست که جریان زندگی روزمره را از هم می‌گسلد.
کتاب "رخداد" در ۲۲۴ صفحه در انتشارات پنگوئن به چاپ رسیده است.
جوک‌های ژیژک
کتاب دیگری که اخیرا راهی بازار نشر شده است، "جوک‌های ژیژک" است. یکی از ویژگی‌های ژیژک، شوخ طبعی و جوک‌های اوست که در همه آثار، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهایش، مخاطب را بی‌نصیب نمی‌گذارد.
گستردگی دانش و نقل مطالب در آثار ژیژک چنان حیرت‌انگیز است که وقتی درسطر اول کتاب "سال رویاهای خطرناک" عبارت "ور هم نهادن" از فارسی کهن نقل می‌کند، شاید کمتر ایرانی آن را بداند. این وسعت به کار گرفتن شوخ طبعی، عبارات، و سخنان نغز در آثار ژیژک به مرحله‌ای رسیده که به تنهایی خود کتابی محسوب می‌شود.
"جوک‌های ژیژک" عنوان فرعی "آیا این را درباره هگل و نفی شنیدید؟" را به خود دارد.
در پسگفتار کتاب آمده است: "ژیژک در حالی که درباره چیزی در جهان واقعی فکر می‌کند، ناگهان در می‌یابد که همان ساختار اولیه به عنوان یک وضعیت پوچی و بی‌معنی در جوکی که شنیده است، وجود دارد."
ژیژک در مقدمه کتاب اشاره می‌کند که اولین جوک را خدا به انسان گفت. با نقل از آیزاک آسیموف، نویسنده انگلیسی علمی-تخیلی، می‌نویسد برای تقویت این فرضیه که خدا انسان را از انسان‌نماها یا میمون‌ها آفرید، جوکی را گفت که مادر جوک‌ها شد. و اشاره او به "میوه درخت معرفت را نخور!" است. به نظر ژیژک، اولین منع، یک جوک بوده است.
ژیژک همچنین به دلیل رشته تخصصیش در روانکاوی، به فروید هم اشاره دارد که معتقد بود جوک همیشه حول سکس، پرخاشگری و نژادپرستی و زن‌ستیزی بوده است.
کتاب "جوک‌های ژیژک" را انتشارات آم آی تی در قطع کوچک و در ۱۶۸ صفحه به چاپ رسانده است.
چیزی را بخواهید که ناممکن است
اسلاوی ژیژک در هر موضوعی که انگشت می‌گذارد، خواننده و مخاطب را با افق‌های غافل‌گیرانه‌ای روبرو می‌کند. کتاب دیگری که از او به تازگی درآمده، مجموعه گفت‌وگوهایی است به نام "مطالبه ناممکن".
این کتاب بخشی از پروژه علوم انسانی جهانی در مرکز بوسان در کره جنوبی است. این گفت‌وگوها توسط گروهی از کره جنوبی طی دو روز در خانه ژیژک انجام گرفته است.
کتاب از ۳۴ گفت‌وگو تشکیل شده است که محور کلی آن سیاست است اما مثل همیشه ژیژک مباحث دیگر را هم به میان می‌آورد.
ژیژک در این گفت‌و گو می‌گوید که سیاست بالاتر از اخلاق قرار دارد، نه به معنای عوامانه و مبتذل کلمه، که ما هر کاری که می‌خواهیم انجام دهیم. به عنوان مثال مردم را بکشیم. و به این صورت اخلاق را تحت قید سیاست درآوریم. نه، بلکه در این معنای اساسی که چیزی که به عنوان خیر تعریف می‌کنیم، چیزی نیست که ما دقیقا کشف می‌کنیم؛ بلکه این است که ما مجبوریم مسئولیتِ تعریفِ آنچه را خیر ماست به عهده بگیریم.
سیاست در معنای عوامانه، یعنی تقلب، کلک، ارتشا و فساد یا مبارزه برای قدرت اما سیاست به معنای اتخاذ تصمیمات بنیادی درباره زندگی خودمان بر روی زمین است. تصمیمات جمعی که مسئولیت کامل آن را بپذیریم.
ژیژک در این کتاب درباره توازن و تعادل بین دو سر طیف حد نهایی که در مقابل هم قرار دارند، معتقد است چنین توازنی انتزاعی است. به عنوان مثال گفته می‌شود در برخی کشورها خیلی دموکراسی هست و در برخی خیلی کم، باید تعادلی برقرار شود اما انقلاب واقعی از نظر این فیلسوف، زمانی صورت می‌گیرد که خودِ توازن و تعادل به هم می‌خورد. "زمانی که معیار توازن و تعادل بهم می‌ریزد."
ژیژک از تجربه جوانیش قبل از "انقلاب جنسی" دهه ۶۰ می‌گوید که برخی معتقد به رابطه جنسی در چارچوب ازدواج بودند و برخی هم به آزادی رابطه جنسی. هر کدام آنها دو سر طیف بودند. چیزی که انتزاعی بود، تعادل و توازن بین این دو بود.
اکنون نمی‌توان گفت توازنی پیدا شد یا گفتمان رابطه در ازدواج از بین رفت یا آزادی‌های جنسی بیشتر شد. بلکه باید بگوییم که معیار دو سر حد طیف‌ها تغییر کرد.
این انقلاب واقعی است. چیزی که کلا تغییر کرد خود معیار دو سر طیف بود.
کتاب "مطالبه ناممکن" را انتشارات پالیتی پرس در ۱۶۰ صفحه به چاپ رسانده است.
پیوند هگل و لاکان
کتاب "متعالی‌ترین هیستریک"، دارای چهارده فصل است. در این کتاب ژیژک با بازخوانی هگل از خلال لاکان، روانکاو فرانسوی، تلاش می‌کند، به مفاهیم سیاسی و فلسفی، معرفتی دوباره بدهد.
به گمان ژیژک، نظریه لاکانی، "چارچوبی برای نظریه حوزه ایدئولوژیکی-سیاسی" دارد. در این کتاب جنبه هگلیِ لاکان نشان داده می‌شود.
این کتاب متنِ بازویرایش شده دکترای ژیژک است، با عنوان "فلسفه مابین سمپتوم و فانتزی" که زیر نظر ژاک آلن-میلر نگاشته شده و در سال ۱۹۸۲ در دپارتمان دانشگاه پاریس دفاع شد.
ژیژک همچنین در این کتاب سوالی را طرح می‌کند: اینکه چه چیز را، بعد از تجربه توتالیتاریسم، می‌توان از مارکس نجات داد؟
ناشر "متعالی‌ترین هیستریک"، پالیتی پرس است که کتاب را در ۲۶۴ صفحه به چاپ رسانده است.
اروپا چه می‌خواهد
کتاب "اروپا چه می‌خواهد" چندمین کتاب نظری سیاسی است که اسلاوی ژیژک به بحران اقتصادی اروپا و غرب می‌پردازد.
اولین کتاب "اول تراژدی بعد کمدی" بحران اقتصادی سال ۲۰۰۷ را هدف می‌گیرد. عنوان این کتاب اشاره به گفته معروف مارکس دارد که تاریخ دوباره تکرار می‌شود، اول به صورت تراژدی بعد به صورت کمدی.
اما "اروپا چه می‌خواهد" نیز اشاره به جمله فروید دارد: "زن چه می‌خواهد؟"
همچنین عنوان فرعی این کتاب نیز برگرفته از کتاب فروید است: "اتحاد و ناخرسندی‌های آن".
این کتاب با مشارکت فیلسوف جوان کرواتی "سرکو هوروات" نوشته شده است.
در این کتاب همچنین مسئله مداخلات اروپا در جنگ سوریه و لیبی و شورش‌های خیابانی لندن و پاریس بحث شده است.
کتاب "اروپا چه می‌خواهد" را ایستروس بوکس در ۲۰۲ صفحه منتشر کرده است.
خصوصی سازی امید
کتاب "خصوصی‌سازی امید (ارنست بلوخ و آینده)" متشکل از مجموعه مقالاتی درباره بلوخ و کتاب سه جلدی او به نام "اصل امید" است. بلوخ فیلسوف و منتقد آلمانی بود که به خاطر این کتاب‌ها شهرت دارد. سرویراستار این کتاب اسلاوی ژیژک است.
انتشارات دوک یونیورستی پرس این کتاب را در ۳۳۶ صفحه انتشار داده است.
سایه هگل
اما نمی‌توان از کتابهای اسلاوی ژیژک یاد کرد بدون اینکه از کتاب "کمتر از هیچ: سایه هگل بر ماتریالیسم دیالکتیک" سخنی به میان نراند. گفته می‌شود این کتاب، فلسفی‌ترین یا یکی از فلسفی‌ترین آثار ژیژک است. او در برابر لقب "الویس پریسلی عرصه فرهنگی" وعده کتابی فلسفی و حجیم داده بود که هر کس نتواند آن را بخواند.
به گفته ژیژک، کتاب "کمتر از هیچ"، "اثر واقعی زندگی" اوست.
ژیژک در مقدمه این کتاب حجیم، با حفظ همان لحن طنز همیشگی بعد از تعریف سه سنخ سفاهت (با درجه‌بندی آی کیو؛ اولین نوع بین صفر تا بیست و پنج؛ دومین نوع بین بیست و شش تا پنجاه؛ و سومین نوع بین پنجاه و یک تا هفت) و رابطه سفاهت با "دیگری بزرگ" (که از جمله مهمترین مفاهیم لاکانی است) نتیجه می‌گیرد که این کتاب نه راهنمای کامل هگل در معنای اولین و دومین نوع سفاهت، بلکه در دومین نوع و میانی آن است.
"هگل برای آنهایی است که آی کیویی برابر دمای بدن دارند."
"کمتر از هیچ" ذکر تاثیر قاطع هگل بر فلسفه بعد از اوست و به اعتقاد نویسنده باید به هگل برگشت و سپس از خود استاد پیشتر رفت.
در این کتاب جا چای متفکران مورد علاقه ژیژک را می‌توان مشاهده کرد؛ هگل، لاکان و مارکس.
به گفته ژیژک منطق این کتاب تقسیم یک بر دو است: "یک بخش آن هگل است، بخش دیگر آن لاکان که تکراری از هگل است."
کتاب "کمتر از هیچ" را انتشارات ورسو در ۱۰۵۶ صفحه به چاپ رسانده است.