خاموشی‌ها در ایران؛ از تابستان بی‌برق و سیاه تا زمستانی بی‌گاز و آلوده

هنوز تلخی خاموشی های گسترده این تابستان از کام مردم پاک نشده و حتی تصاویر و فیلم‌های قطع برق بیمارستان‌ها و از کار افتادن دستگاه‌های اکسیژن به بایگانی تاریخ سپرده نشده است که مسئولان دولتی به طرق مختلف؛ هشدار تداوم قطعی برق را در فصل سرد پیش‌رو را به زبان آورده و سعی در آماده کردن افکار عمومی برای پذیرش این واقعیت دارند.

قطع شدن بی‌حساب‌ و کتاب برق در تابستان و جولان کرونا در کوی‌ و برزن ، این تابستان را برای ایرانیان سیاه و تلخ کرد. قطعی برقی که از اختلاف میزان ۵۴ هزار مگاواتی تولید برق و مصرف ۶۵ هزار مگاواتی به وجود آمد و زنگ خطر را نه تنها برای مصارف خانگی که برای کلیت اقتصاد رنجور از ناکارآمدی و زخمی از تحریم به صدا درآورد.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم و در جهت کاهش سطح نارضایتی‌ها، انتقال خاموشی‌ها از بخش خانگی به بخش صنعت اتفاق افتاد که اگرچه از گستردگی قطعی برق در بخش خانگی کاست ولی همین تصمیم و اجرای آن، افزایش لجام گسیخته قیمت‌ها را برای بسیاری از کالاهای تولیدی به همراه داشت.

اهداف برنامه ششم توسعه، اهدافی خیالی تنها بر روی کاغذ

اینکه چرا و چگونه در چند تابستان گذشته و به ویژه این تابستان، فاصله ۱۱ هزار مگاواتی بین تولید برق و مصرف آن در کشور به وجود آمده است، دلایل متعددی دارد.

بر اساس قانون ششم توسعه، دولت موظف است سالانه ۵ درصد تولید برق در کشور را افزایش دهد تا از این طریق، میزان تولید برق در کشور بتواند با سرعت رشد سالانه ۴.۵ درصدی مصرف برق کشور متناسب و هماهنگ شود.

در چارچوب همین قانون؛ دولت برای دو سال ۹۸ و ۹۹ جمعا رشدی در حدود ۹ هزار و ۶۰۰ مگاواتی را در تولید برق بر روی کاغذ هدف گذاری کرده بود، به عبارتی برای هر سال ۴ هزار و ۸۰۰ مگاوات، که بر اساس آمارهای منتشر شده تنها در حدود ۳ هزار مگاوات آن محقق شد.

این در حالی است که تمامی نیروگاه‌های تازه تاسیس نیز در این دوسال نیروگاه های حرارتی بوده است که خوراک اصلی آنها برای تامین برق گاز یا گازوییل و یا مازوت است.

نیروگاه‌هایی که با توجه به راندمان ۳۷ درصدی آنها، ساخت‌شان به گفته بسیاری از متخصصان توجیه اقتصادی ندارد و از همین رو است که بسیاری از آنها سرمایه گذاری بر روی نیروگاه‌های موجود و تبدیل کردن آنها به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمانی بین ۴۵ تا ۵۰ درصد را توصیه می کنند.

بر اساس آمارهای وزارت نیرو، هم‌اکنون ۱۶ هزار مگاوات نیروگاه حرارتی قابل تبدیل به سیکل ترکیبی با راندمان حدود ۳۸درصد در کشورفعالیت می کنند، که تبدیل آنها به سیکل ترکیبی، راندمان نهایی آنها را به حدود ۴۸ درصد و متوسط راندمان تولید برق حرارتی کشور را به ۴۲ درصد افزایش خواهد داد. همچنین احداث این واحدها سالانه نزدیک به ۱۲ میلیارد مترمکعب صرفه جویی در مصرف سوخت گاز به همراه خواهد داشت و از انتشار حدود ۴۳ میلیون تن گاز‌های گلخانه‌ای در سال جلوگیری می‌کند.

ایران تا قبل از خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۷ حدود ۶ میلیارد دلار تفاهم‌نامه قرارداد با مشارکت شرکت‌های بلژیکی، چینی، آلمانی و ژاپنی برای تجهیز و توسعه نیروگاه های حرارتی و تبدیل انها به نیروگاه های سیکل ترکیبی، امضا کرده بود که در نهایت همه آنها با سیاست‌های ترامپ تنها در حد نوشتن بر روی کاغذ باقی ماند.

تقریبا هیچ، سهم انرژی های تجدیدپذیر

آمارهای وزارت نیرو، همچنین نشان از شکست همه برنامه‌های ایران در زمینه توسعه انرژی‌های تجدید پذیر می دهد. برای نمونه در سال ۹۹ هیچ نیروگاه آبی در ایران راه‌اندازی نشده که عملا مربوط به تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های گسترده سالهای گذشته است، ولی با توجه به پتانسیل بالای ایران در رابطه با بهره گیری از تابش خورشید و انرژی باد نیز، آمارها کاملا ناامید کننده است.

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از کل تولید برق ایران حدود یک درصد است، اگرچه جمهوری اسلامی در نظر داشت تا سال جاری و بر اساس برنامه توسعه ظرفیت تولید برق خود از منابع تجدید پذیر را به مرز ۷ هزار مگاوات برساند.

شمارش معکوس برای زمستان بی‌گاز و آلوده

در این بین اما موضوع و احتمال گسترش خاموشی ها به فصل زمستان و شروع آن در روزهای سرد پیش‌رو، موضوع مهم دیگری است که شاید دلایل آن متفاوت باشد، ولی در نتیجه آن، یعنی سختی و فشار مضاعف بر مردم تفاوتی وجود نخواهد داشت.

به عبارت دیگر، اگر در تابستان قطعی برق علاوه بر مشکلات و سختی‌های بیشمار برای همگان، نفس کشیدن بیماران کرونایی را با از کار انداختن دستگاه های اکسیژن سخت و جان فرسا می‌کرد، این بار و در روزهای سرد سال مردم در بسیاری از کلان شهرها باید میان دو گزینه خاموشی و یا آلودگی گسترده هوا مستاصل بمانند.

بی علت نیست که با نزدیک شدن به شروع روزهای سرد و پایان تابستان وزیر نفت یکی از فوری‌ترین اولویت های وزارت خانه متبوعش را رفع همین مشکل برای زمستان امسال قرار داد و بلافاصله پس از کسب رای اعتماد مجلس، جلسه ای برای ذخیره سازی سوخت برای نیروگاه ها تشکیل داد تا شاید با اندیشیدن تدابیری از خارج شدن نیروگاه های کشور از مدار به دلیل کمبود گاز طبیعی در زمستان جلوگیری کند. اتفاقی که اگر رخ دهد شاید این بار تبعات اجتماعی و حتی امنیتی برای جمهوری اسلامی به بارآورد.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی شرکت ملی گاز ایران، از مجموع ۲۳۳ میلیارد مترمکعب مصرف گاز طبیعی کشور در سال گذشته؛ در حدود ۱۲۲ میلیارد مترمکعب در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، ۲۴ میلیارد مترمکعب در صنایع عمده و ۶۶ میلیارد مترمکعب گاز در نیروگاه های کشورمصرف شده است. که البته علاوه بر ۶۶ میلیارد متر مکعب گاز در سال ۹۹ در حدود ۱۵ میلیارد لیتر مازوت و گازوئیل نیز برای تولید برق در فصل زمستان در نیروگاه های کشور مصرف شده است. به عبارت دقیقتر میزان گاز مورد نیاز نیروگاه های کشور برای تامین برق در نیمه دوم سال که عملآ کشور دوران پیک مصرف برق را پشت سر گذاشته، رقمی بیشتر از ۶۶ میلیارد متر مکعب است که به دلیل محدودیت تولید گاز و حجم بالای مصرف در بخش خانگی سوخت‌های دیگر نظیر گازوییل و مازوت جایگزین گاز طبیعی شده است.

دومین دارنده ذخایر گاز جهان و تراز منفی گازی

افزایش میانگین هشت درصدی سالیانه مصرف گاز طبیعی در کشور به ویژه در بخش خانگی و ثابت بودن تولید گاز ایران از منابع گازی به ویژه پارس جنوبی که در حدود ۸۰ درصد از گاز کشور را تامین میکند؛ موضوعی است که از هم اینک بروز برخی از مشکلات اعم از قطعی گاز و در مرحله بعد برق را در پاییز و زمستان پیش‌رو تقریبا محتمل کرده است.

زمستان پیش‌رو برای صنعت گاز ایران شروع دوران پچیده و دشواری خواهد بود، از اینرو که تولید و عرضه گاز در سال جاری در حدود ۸۱۲.۵ میلیون متر مکعب در روز پیش‌بینی می‌شود و میزان مصرف گاز به ۸۳۴.۱ میلیون متر مکعب در روز خواهید رسید. به این ترتیب ایران از زمستان با تراز گازی منفی با رقم روزانه ۲۱.۵ میلیون متر مکعب گاز در روزهای سرد سال مواجه خواهد شد.

اگرچه وزارت نفت جمهوری اسلامی در چند سال گذشته هر سال با شروع فصل سرما با کمبود گاز طبیعی مواجه شده است و برای جلوگیری از قطعی گاز در بخش خانگی، سهمیه گاز بخش نیروگاهی کشور را کاهش داده و با جایگزین کردن گازوییل و مازوت از دوران پیک مصرف گاز به زحمت عبور کرده است. ولی منفی شدن تراز گازی کشور از سال جاری و پیش بینی تداوم ۱۰ ساله اختلاف میان رشد هر ساله مصرف گاز و کاهش تولید گاز در کشور؛ موضوع چالش‌برانگیزی است که برطرف کردن آن سیاست های جدید و جدی را طلب می کند.

نبض پارس جنوبی در گروی سرمایه گذاری های میلیون دلاری

پارس جنوبی میدان مشترک گازی ایران با قطر که سه چهارم گاز ایران را تامین میکند ازسال ۲۰۲۳ وارد نیمه دوم عمر خود شده و به صورت طبیعی با افت فشار روبرو خواهد شد. افت فشاری که در نهایت به کاهش تولید گاز منجر خواهد شد. جمهوری اسلامی نه تنها برای افزایش تولید که حتی برای ثابت نگه داشتن تولید کنونی این میدان نیازمند نصب سکوهای بسیار بزرگ ۲۰ هزار تنی (۱۰ برابر سکوهای فعلی) با کمپرسورهای عظیم در این میدان است برنامه‌ای که اگر به موقع اجرایی نشود، می تواند هر سال در حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب از تولید گاز در این میدان بکاهد.

اینکه ایران در چند سال باقی مانده با وجود تحریم‌های بین‌المللی چگونه قادر به سرمایه گذاری برای اجرای چنین طرح های بزرگ با تکنولوژی بسیار بالا خواهد بود، موضوعی است که بی‌شک یک بخشی از آن به سرنوشت پرونده هسته ای ایران و سرانجام آن گره خورده است. ولی آنچه که معلوم است و از صحبت ها و فعالیت های مدیران جدید خیابان حافظ مشخص است، مردم ایران بعد از تابستانی داغی و سیاه زمستانی بی گاز و آلوده ای را تجربه خواهند کرد.

زمستانی که کشور از یک سو با کمبود گاز در نیروگاه ها و به دنبال آن قطعی برق روبرو خواهد شد و از طرف دیگر با اصرار دولت در جهت فروش و صادرات فرآورده های نفتی، حجم زیادی مازوت در پالایشگاه ها انبار خواهد شد که همانند سال گذشته جایگزین گاز طبیعی در نیروگاه ها شده و غول آلودگی را دوباره از نیروگاه به اتمسفر شهرها و پس از آن به داخل ریه های مردم وارد می کند.