سامانه موشکی مظنون به سرنگونی هواپیمای اوکراینی - کوتاه برد، تند و کشنده

روز پنجشنبه، یک روز پس از سقوط هواپیمای اوکراینی در نزدیکی تهران، مقامات کانادایی این نظر را مطرح کردند که علت سقوط، ممکن است اصابت موشک زمین به هوا از نوع تور-ام ۱ ساخت روسیه به هواپیما بوده باشد.

خبرگزاری رویترز در گزارشی تفصیلی به قلم جری دویل، عملکرد این اسلحه و نقش احتمالی آن در سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی در صبح چهارشنبه را توضیح داده است.

رویترز به نقل از فدراسیون پژوهشگران علمی آمریکا می‌افزاید که موشک تور نوعی موشک کوتاه-برد دفاع ضدهوایی متشکل از رادار و سکوی پرتاب متحرک است که علیه هدف‌هایی تا ارتفاع شش هزار متری و محدوده تا دوازده کیلومتر کارآیی فوق العاده‌ای دارد. مقامات آمریکایی این اسلحه با تهدیدی موثر علیه تجهیزات هوایی خود می‌دانستند.

این موشک برای هدف گرفتن هواپیماهای نظامی و موشک‌های زمین به زمین کروز طراحی شده است اما معمولا این نوع هواپیماها و موشک‌ها دارای سیستم‌های ویژه‌ای برای منحرف کردن رد راداری خود و همچنین ایجاد کانون‌های حرارتی کاذب هستند تا موشک‌های ضد هوایی را که به سوی حرارت موتور جلب می‌شوند منحرف کنند.

رویترز در مورد هواپیمای بوئینگ ۸۰۰-۷۳۷ خطوط هوایی اوکراین که روز چهارشنبه در ایران سقوط کرد نوشته است که این هواپیما طبیعتا دارای هیچیک از این نوع سیستم‌های تدافعی علیه موشک‌های زمین به هوای تور نبوده است.

به نوشته رویترز، به احتمال زیاد خدمه هواپیما فرصت چندانی نداشتند که به نزدیک شدن موشک واکنشی نشان دهند. مایکل دویتسمن، پژوهشگر موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبوری واقع در ورمونت، آمریکا، گفته است: "خدمه پرواز این هواپیما احتمالا حتی نمی‌توانستند نزدیک شدن موشک را مشاهده کنند و علاوه بر این، در آن زمان کوتاه پس از بلند شدن از باند فرودگاه، خلبان کاملا درگیر هدایت هواپیما بوده است."

در گزارش رویترز آمده است که برای اصابت به هدف، خدمه سامانه موشکی تور باید نخست هدف را روی صفحه رادار مشاهده کنند و سپس با موشک آن را هدف بگیرند. هواپیماهای غیرنظامی دارای ترانسپوردر، یعنی تجهیزاتی هستند که هویت، سرعت و ارتفاع آنها را روی امواجی که در توافقنامه‌های بین المللی مشخص شده پخش می کند. هنگام سقوط هواپیمای اوکراینی، چند هواپیمای غیرنظامی دیگر در منطقه پروازی آن در حال پرواز بودند.

به گفته رویترز، تمامی این هواپیماها روی صفحه رادار سکوی پرتاب موشک تور و همچنین رادار فرودگاه قابل مشاهده بودند.

تشخیص دوستان

رویترز اظهارات یک کارشناس اروپایی دفاع هوایی و فعال در زمینه فناوری دفاع موشکی را نقل کرده که گفته شرایط بهینه این است که برنامه پرواز و کد ترانسپوردر تمامی هواپیماهای غیرنظامی در اختیار واحدهای نظامی مستقر در نزدیکی یک فرودگاه قرار بگیرد تا خدمه موشک ضد هوایی قادر باشند اجسامی را که روی صفحه رادار مشاهده می‌کنند از روی کد ترانسپوردر آنها تشخیص دهند.

این کارشناس امور هوایی، که رویترز از او نام نبرده، افزوده است: "شناسایی و شلیک به سوی یک هواپیمای نظامی دشمن کاری ساده است، چالش اصلی تشخیص آن است که کدام هواپیما را نباید دشمن دانست و به سوی آن نباید شلیک کرد."

موشک تور توسط رادار به سوی هدف هدایت می‌شود و حداکثر سرعت آن سه برابر سرعت صوت است. به این ترتیب، موشک ظرف پنج ثانیه از زمان شلیک، به هدفی در فاصله پنج کیلومتری اصابت می‌کند.

این موشک دارای کلاهک انفجاری کوچکی به وزن حدود پانزده کیلوگرم است. کلاهک موشک به شکلی طراحی شده که درنزدیک هواپیما منفجر می‌شود و ترکش‌های فلزی و گلوله‌های داخل آن به بدنه هواپیما اصابت می‌کند.

به نوشته رویترز، موشک تور از جمله تجهیزات جدید دفاع ضد هوایی در نیروهای مسلح ایران است که به گفته مایکل دویتسمن می‌تواند همزمان دو موشک را به سوی هدف شلیک کند. وقتی ایران در دهه ۲۰۰۰ این تجهیزات را از روسیه خرید، توانایی این اسلحه در آن زمان در حدی بود که باعث نگرانی ایالات متحده در مورد تبعات امنیتی آن شد.

سال گذشته، مرکز مطالعات امور استراتژیک و بین‌المللی در گزارشی گفت که ایران تعداد محدودی از این سیستم را مورد استفاده قرار می‌دهد.

در مورد سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی، یک مقام آمریکایی به رویترز گفته است که داده‌های موجود نشان می‌دهد که ظرف دو دقیقه پس از اینکه هواپیما به ارتفاع پروازی رسید، تجهیزات شناسایی مادون قرمز، دو فروند موشک را تشخیص دادند.

کمابیش بلافاصله پس از آن، انفجاری در نزدیکی بدنه هواپیما روی داد. به گفته این کارشناس، دست کم دو فیلم ویدیویی که در آن زمان گرفته شده نشان می‌دهد که هواپیما که آتش گرفته به سرعت در محلی در نزدیکی تهران سقوط می‌کند.

رویترز یادآور شده است که روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز آنچه را که "ویدیوی تایید شده" خوانده است منتشر کرده که نشان می‌دهد یک فروند موشک به یک هواپیما نزدیک فرودگاه تهران اصابت می‌کند.