مقابله تهران با تحریم نفت؛ امید به کشتی ارواح و ذخیره در چین
دور دوم تحریم های آمریکا علیه ایران از یکشنبه ۱۳ آبان آغاز می‌شود. تحریم هایی که صنعت نفت و نظام بانکی و بیمه را هدف قرار می‌دهد.
در ماه‌های اخیر، تهران و واشنگتن، سعی داشتند نشان دهند با حداکثر توان در تلاش برای فشار یا مقابله با طرف دیگر هستند. ایالات متحده گفته تلاش دارد تا میزان صادرات یا درآمد نفتی ایران را به صفر برساند این در حالیست که ایران در مقابل گفته راه‌های بسیاری را برای دور زدن تحریم‌ها در نظر دارد که تا زمان اجرایی شدن تحریم نفت از آن حرفی نخواهد زد. این شیوه‌ها اما چیست و با وجود تهدید و فشار دولت ترامپ بر خریداران سنتی نفت ایران، این راه‌ها تا چه میزان کاربردی است؟
کاهش خرید مشتریان نفت ایران
دونالد ترامپ از زمان خروج از برجام و اعلام تحریم‌های تازه علیه دولت ایران در تلاش بوده تا زمینه‌های لازم را برای تاثیر هرچه بیشتر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران فراهم کند؛ از جمله افزایش فشار بر خریداران عمده نفت ایران، که در این بخش تا حد زیادی موفق بود.
کره جنوبی یکی از سه مشتری بزرگ نفت خام ایران، اولین کشوری بود که واکنش نشان داد و در سه ماه گذشته از ایران نفت نخریده است. سئول برای نمونه در ماه ژوئیه و پیش از این تصمیم، روزانه ۱۹۴ هزار بشکه نفت خام از ایران وارد کرده بود.
ژاپن نیز اوایل ماه سپتامبر از احتمال توقف واردات نفت از ایران خبر داد؛ چرا که شرکت‌های نفتی این کشور هنوز موفق به گرفتن معافیت از دولت آمریکا نشده‌اند.
چین و هند دو مشتری عمده نفت ایران اما برخلاف دیگران در تلاش بوده‌اند تا با وجود تحریم علیه ایران همواره به خرید نفت از این کشور ادامه دهند.
تنها یک هفته مانده به آغاز دوره تازه تحریم نفت ایران، گزارش‌هایی مبنی بر توقف سفارش خرید از سوی دو شرکت بزرگ نفتی چین مطرح شد. دو شرکت بزرگ «سینوپک» و «سی ان پی سی» چین از تعلیق واردات نفت خام از ایران برای ماه نوامبر خبر دادند. به گزارش رویترز این دو شرکت منتظرند تا ببینند آیا معافیت تحریمی آمریکا شامل حالشان می‌شود یا نه و البته همزمان مذاکره با ایران درباره نحوه خرید احتمالی نفت و قیمت آن را هم ادامه می‌دهند.
تا اینجا هند که پس از چین بزرگترین واردکننده نفت از ایران است، تنها خریداری است که اعلام کرده سعی دارد به واسطه تحریم‌ها از بازار ایران باز نماند.
درباره تحریم‌های ایران بیشتر بخوانید:
- راهنمای تحریم‌های ایران؛ همه محدودیت‌هایی که از ۱۳ آبان باز می‌گردند
- سازمان بین‌المللی انرژی: تحریم ایران می‌تواند نفت را گران کند
- اقتصاد ایران در تحریم؛ شاخص‌های اقتصادی را دنبال کنید
این همه ماجرا نیست. برخی مشتریان هندی نفت ایران از توقف خریدشان خبر داده اند. در نیمه دوم ماه سپتامبر بود که نشریه هندی اکونومیک تایمز گزارش کرد شرکت «چنای پترولیوم» از اکتبر سال‌جاری میلادی، خرید و تصفیه نفت خام ایران را متوقف می‌کند. دلیل این اقدام نزدیک شدن به زمان تحریم‌های آمریکا و حفظ پوشش بیمه‌ای این شرکت عنوان شد.
پیش‌تر شرکت‌های دولتی «هندوستان» و «بهارات پترولیوم» هم اعلام کرده بودند که به دلیل مشکلات مربوط به بیمه و زیان همکاری با ایران با آغاز تحریم‌های آمریکا، خرید نفت از این کشور را متوقف یا تا مقادیر قابل توجهی کاهش می‌دهدند.
انبار بشکه های نفت در خارج از مرز ایران
تا اینجا تنها موضوع روشن این است که فشارهای آمریکا تا حد زیادی خریداران نفت ایران را ترسانده و بسیاری از آنها از هم‌اکنون این بازار را ترک کرده یا مبادلات خود را به تعلیق درآورده‌اند.
از ماه‌ها پیش از ۱۳ آبان و با نزدیک شدن به موعد تحریم نفت ایران، دو نکته برای مقام‌های جمهوری اسلامی ایران کاملا واضح بود؛ کاهش شمار مشتریان و ضرورت یافتن راهی در راستای ادامه فروش نفت در دوران تحریم.
دولت ایران اگرچه می‌گوید آمریکا هیچ‌گاه نمی‌تواند فروش نفت این کشور را به صفر برساند اما با توجه به پیشینه تحریم‌های نفتی در سال‌های گذشته به خوبی می‌داند که روزهای چندان آسانی برای اقتصاد وابسته به نفت ایران در راه نیست.
یکی از شیوه‌هایی که ایران در ماه‌های گذشته نسبت برگزیده، ذخیره نفت در بندرگاه‌های دیگر کشورها است.
مدیرعامل شرکت «روس نفت» به رویترز گفته بود که ایران در تلاش است تا بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت خام به بندر دالیان صادر کند. این میزان نفت خام ایران در چین ذخیره می‌شود.
به این ترتیب اگرچه چنین محموله‌هایی از ایران خارج شده ولی به بازار عرضه نشده است. اقدامی مشابه آنچه که در دوران قبلی تحریم‌ها علیه دولت ایران صورت می‌گرفت. ذخیره نفت در خارج مرز، به دولت ایران این امکان را می‌دهد که در آینده آن را به چین یا خریداران دیگر بفروشد. در اوایل سال ۲۰۱۴ میلادی، نفت ذخیره شده در بندر دالیان به کره جنوبی و هند فرستاده شده بود.
ارواح سرگردان در جستجوی مشتری
از جمله شیوه‌هایی که ایران در پیش گرفته استفاده از نفتکش‌هایی است که در آب‌های بین‌المللی شناورند و با چراغ خاموش دنبال مشتری می‌گردند. این کشتی‌ها به «کشتی ارواح» مشهورند. شیوه‌ای که شاید هوشمندانه به نظر برسد ولی کم خطر نیست.
بر اساس کنوانسیون بین‌المللی «ایمنی زندگی در دریا» کشتی‌ها باید سیستم تشخیص خودکار را همواره روشن نگه دارند تا مسیر حرکتشان قابل شناسایی باشد اما این کشتی‌ها فرستنده‌های خود را برای رهگیری نشدن خاموش می‌کنند و با این اقدام می‌توانند دنبال مشتری بگردند و محموله‌های خود را به طور پنهانی بفروشند.
علاوه بر این، روسیه نیز کشوری است که نگاه‌ها را به خود جلب کرده و باید دید که آیا واسطه‌ای برای عرضه نفت ایران در بازار خواهد بود؟ رفتار کرملین در دوران به گفته آمریکا «فشار حداکثری» بر اقتصاد ایران، می‌تواند به یکی از شیوه‌های مقابله با رسیدن درآمد نفتی ایران به صفر منتج شود. در همین حال، وساطت بخش خصوصی ایران با شرکت‌هایی احتمالا نوظهور و یافتن مشتریانی در آنسوی مرز که دارای داد و ستدی با ایالات متحده آمریکا نباشند هم، شاید تنها بخشی از درآمد از دست رفته حاصل از فروش نفت دولت را جبران کند.