کرونا در ایران؛ مردم و حکومت در کنار هم یا مقابل هم؟

این‌روزها که ویروس کرونا مانند ابر سیاهی روی آفتاب بهاری نشسته و نوروز را به کام مردمی که آن را جشن می‌گرفتند تلخ کرده است رقم مسافرت‌ها در شهرهای ایران به حداقل رسیده و معاشرت‌ها هم به کمترین میزان خود رسیده است تا آنجا که بسیاری از مردم خود را در خانه‌هایشان محبوس کرده‌اند.

با همه این‌ها دوربین‌های تلویزیون ایران همچنان روی رفتار مردم زوم کرده‌اند. تصویربرداری از خیابان‌های شلوغ و پررفت و آمد شهرها و نکوهش رفتار مردمی که در خانه نمی‌مانند از گزارش‌های مورد علاقه شبکه‌های تلویزیونی ایران است.

مقام‌های دولتی هم دائم به مردم توصیه می‌کنند که در خانه بمانند اما هیچ‌کدام از شهرهای کشور قرنطینه نشده‌اند و محدودیت‌ خاصی هم برای رفت و آمد بین‌شهری وضع نشده است.

حالا پرسشی که این‌روزها بین مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی بحث و جدل‌های زیادی راه انداخته این است که در گسترش کرونا در ایران مردم مقصرند یا دولت؟

برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به آمارها انداخت.

مردم چه کرده‌اند؟

دولت و رسانه‌های حامی حکومت ایران به صورت دائمی بر این طبل می‌کوبند که مردم برای مهار بحران همکاری نمی‌کنند. بررسی آمارها اما چندان هم با ادعای دولت همخوانی ندارد.

تعطیلات نوروز مهم‌ترین فصل مسافرت ایرانیان است. فقط در روزهای ۲۸ و ۲۹ اسفند سال ۹۷ یعنی دو روز پیش از شروع نوروز سال ۹۸ میزان اقامت در اقامتگاه‌های کل ایران نزدیک به ۴ میلیون نفر در شب بوده است.

این رقم در نوروز امسال به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده است. آمارها از شهرهای مختلف ایران نشان می‌دهد میزان مسافران نوروزی کاهش قابل توجهی داشته است.

بر اساس آمار رسمی ستاد مدیریت بیماری کرونا در باره زمانی ۲۵اسفند ماه سال گذشته تا اول فروردین امسال ۸۴ هزار و ۳۴۴ سفر در بخش جاده‌ای کشور انجام شده است. این تعداد سفر ۶۷۶ هزار و ۷۲۴مسافر را جابجا کرده‌اند.

در بخش ریلی هم ۳۴۶سفر انجام شده که نزدیک ۵۰ هزار نفر را جابجا کرده است. در بخش حمل‌ونقل هوایی در همین زمان سه هزار و ۲۵ نشست و برخاست هواپیما انجام شده که ۲۶۸ هزار و ۲۸۱ نفر را جابجا کرده است.

استان گیلان که یکی از محبوب‌ترین مقاصد سفر در ایران به ویژه در تعطیلات نوروزی است به گفته استاندارش با کاهش ۸۴ درصدی تردد و ورود مسافر به محورهای ورودی و خروجی مواجه است.

استان هرمزگان که باز هم یکی از مقاصد محبوب سفر در نوروز است امسال با کاهش ۹۴ درصدی مسافر و گردشگر روبرو است. این آمار را مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان ارائه کرده است.

مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان هم اعلام کرده که اسکان مسافر نوروزی در این استان به صفر رسیده است. استاندار استان مرکزی هم گفته تردد در این استان ۷۰درصد کاهش داشته است.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای آذربایجان‌شرقی همه گفت با شیوع کرونا اتوبوس‌های مسافربری بین‌شهری با کمتر از ۱۵درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.

سفر به یکی از شلوغ‌ترین مقاصد سفری در ایران یعنی شهر مشهد هم با ۷۵ درصد کاهش نسبت به سال گذشته مواجه است. معاون هماهنگی و مدیریت امور زائران استانداری خراسان رضوی این آمار را ارائه کرده است. این در حالیست که شهردار و شورای شهر مشهد خواستار قرنطینه و منع ورود مسافر به این شهر بودند که با مخالفت استانداری مواجه شده است.

در مجموع در تمام کشور کاهش سفرها در روزهای مختلف سال جدید بین ۴۰ تا ۷۰ درصد بوده است که میانگین کاهش ۵۵ درصدی را نشان می‌دهد. مجموع این کاهش رفت و آمد در حالی است که تقریبا هیچ منع رفت و آمد جدی و نظامندی در ایران وجود ندارد و مردم به صورت خودجوش و با توجه به توصیه‌های بهداشتی از سفر خودداری کرده‌اند.

دولت چه کرده؟

همزمان با این ادعای دولت ایران که قرنطینه شهرها شیوه‌ای مربوط به قرون وسطی است کشورهایی مانند چین و کره‌ جنوبی با قرنطینه گسترده توانستند بیماری کرونا را به صورت موفقیت‌آمیزی مهار کنند و کشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا و آلمان و انگلستان و آمریکا هم این شیوه از مدیریت بحران را به کار گرفته‌اند.

با همه این‌ها دولت ایران فقط به توصیه به مردم اکتفا کرده است. توصیه به اینکه مردم از خانه بیرون نروند و در نوروز سفر نکنند. ۱۵ روز تعطیلی نوروز می‌توانست فرصت بزرگی برای مهار بیماری در ایران باشد اگر دولت سفرهای بین شهری را محدود و شهرها را قرنطینه می‌کرد اما این کار را نکرد.

دولت حتی در شروع ماجرا که شهر قم به منشا گسترش بیماری تبدیل شده بود از قرنطینه‌کردن این شهر سر باز زد تا جاییکه حالا همه استان‌های ایران با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند.

هنوز انگیزه حکومت ایران از این بی‌مبالاتی در برخورد با کرونا مشخص نیست اما برای حکومتی که فقط چندماه قبل به خشونت‌آمیزترین حالت اعتراض‌های خیابانی در سراسر کشور را مهار کرده بود، استفاده‌نکردن از قوه قهریه برای قرنطینه شهرها عجیب به نظر می‌رسد.

دولت در ایران برای سرکوب و کنترل جامعه به پیشرفته‌ترین ابزارهای روز دنیا مجهز است. آنها در کوچکترین مسائل شخصی افراد از نوع پوشش گرفته تا اطلاعاتی که جامعه از اینترنت دریافت می‌کند، نظارت دارند و هیچ‌جنبه از زندگی فردی و اجتماعی در ایران بیرون از نظارت دولت قرار ندارد.

رفتار مجموعه حاکمیت ایران در برخورد با کرونا این گزاره را تقویت می‌کند که گویا استفاده از قدرت تنها زمانی مشروعیت دارد که منافع نظام حاکم در خطر باشد اما زمانیکه جان مردم در خطر است، موضوع به انتخاب فردی افراد جامعه سپرده می‌شود.

با وجود فشارهای چندجانبه بر جامعه، حکومت ایران تلاش می‌کند جاییکه منافع اقتصادی و سیاسی‌اش در خطر نیست فشار دیگری بر جامعه وارد نکند. از طرفی قرنطینه شهرها و محدودیت‌های رفت و آمد به برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی بسیار منظمی نیازمند است که دولت و مجموعه حاکمیت در ایران فاقد چنین قدرتی است.

قرنطینه شهرها همچنین به اقتصاد تحلیل‌رفته ایران فشار بسیار زیادی وارد می‌کند. در اغلب کشورها دولت وارد کار شده و با بسته‌های حمایتی به اقتصاد در شرایط قرنطینه کمک می‌کند. برای مثال دولت ترکیه کمک دو میلیارد لیری و دولت آمریکا هم کمک هزار میلیارد دلاری برای کمک به خانواده‌ها و کسب و کارهای کوچک در نظر گرفته‌اند. اما دولت ایران حتی در تامین لوازم بهداشتی مورد نیاز کادر درمانی بیمارستان‌ها هم دچار مشکل است.

دولت چه باید می‌کرد؟

با توجه به آمار و ارقام به نظر می‌رسد با اینکه هیچ قدرت قهریه‌ای مردم را به در خانه ماندن مجبور نکرده اکثر مردم ایران خودخواسته نوعی از قرنطینه را رعایت کرده‌اند.

اما رسانه‌های رسمی و دولتی تلاش دارند همچنان تقصیر را به گردن مردم بیاندازند که با رعایت‌نکردن اصول بهداشتی و رفت و آمدهای غیرضروری به گسترش کرونا کمک می‌کنند.

تجربه جهانی نشان می‌دهد همیشه و همه‌جا بخشی از مردم به توصیه‌ها عمل نمی‌کنند و این وظیفه دولت‌هاست که از جان شهروندانشان دفاع کنند. اضافه بر این بخشی از مردم که درآمد روزانه دارند و هیچگونه حمایت مالی هم از دولت دریافت نمی‌کنند مجبورند به کار روزانه خود ادامه دهند.

دولت ایران گفته به هفت میلیون نفر دو بسته معیشتی خواهد داد. بسته ۲۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومانی به کسانیکه درآمد ثابت ندارند و وام (قرض‌الحسنه) یک و نیم تا دو میلیون تومانی با سود ۱۲درصد به چهار میلیون نفر دیگر. این کمک نقدی دولت در حد مایحتاج چند روز یک خانواده کوچک است و وام هم در بهترین حالت حداقل حقوق یک ماه کارگری است.

این کمک در مقایسه با کمک هشت میلیارد دلاری دولت آمریکا، کمک چهار میلیارد دلاری دولت ژاپن، بودجه ۴۸۰ میلیارد دلاری چین برای کمک به بخش تولید و کمک‌های مالی دولت‌های دیگری که کشورهایشان با بحران کرونا درگیر است، بسیار ناچیز به نظر می‌رسد.

یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها حفاظت از جان شهروندانش است اما دولت ایران در ماه‌های گذشته با سپردن این وظیفه به خود مردم از زیربار مسئولیت شانه خالی کرده است. با این‌حال تصویری که همچنان رسانه‌های دولتی می‌سازند بی‌مسئولیتی شهروندانی است که هر روز تعداد بیشتری به کام مرگ می‌روند.