آیا فوتبال مذهبی جهانی است؟

بازی زیبای فوتبال؟ شاید وقت آن فرا رسیده است که فوتبال را از نو غسل تعمید دهند و این بار نامش را 'بازی مقدس' بگذارند. در دنیایی که آدم‌ها بر سر هیچ‌ چیز توافق ندارند، همه در رعایت حرمت این ورزش با یکدیگر موافقند.

دیگو مارادونا (که یک دفعه دست خودش را با دست خدا اشتباه گرفت) می‌گوید: "فوتبال بازی نیست، ورزش هم نیست؛ بلکه یک مذهب است". این ادعای مارادونا همچون اصلی اعتقادی است که دیگران نیز به آن باور دارند، از جمله پله- رقیب اصلی‌‌‌اش برای تصاحب عنوان بهترین بازیکن تاریخ فوتبال. پله یک بار اعتراف کرد که "فوتبال برایم مانند یک مذهب است" و گفت: "من توپ را می‌ستایم و مثل یک خدا با آن رفتار می‌کنم."

خدایان این شریعت جسمانی، پله و مارادونا، تنها کسانی نیستند که خود را به گونه‌ای خستگی‌ناپذیر وقف این سرگرمی مقدس کرده‌اند. هر چهار سال، این مراسم مذهبی که آن را جام جهانی می‌نامیم، الهام‌بخش هنرنمایی‌های خارق‌العاده بازیکنانی می‌شود که به معنی واقعی کلمه بر محدودیت‌ها غلبه می‌کنند و از آن‌ها فراتر می‌روند. با توجه به اشتیاق و التهابی که این آیین مذهبی یک‌ماهه را فرا می‌گیرد، عجیب نیست که بسیاری از تصاویری که از این جام جهانی ثبت شده سرشار از شور مذهبی است.

آن چه در ادامه می‌آید گزیده‌ای است از دیدنی‌ترین عکس‌های مسابقات امسال که با تصاویری از شاهکارهای دینی تاریخ هنر همراه شده‌اند. این نقاشی‌ها درونمایه‌ای مشترک با این تصاویر ورزشی دارند.

یری مینا /تابلوی عروج مسیح به آسمان‌ها (۱۷۷۵)، اثر جان سینگلتون کاپلی

یری مینا در دقیقه ۴۰ بازی کلمبیا با لهستان به هوا برخاسته تا پاس قطری هم‌ تیمی‌اش خامس رودریگز را به محوطه پنالتی با سر بزند. منظره پیکر به پرواز درآمده این دفاع وسط، احتمالا در نظر یارانش در تیم ملی کلمبیا همچون لحظه عروج او جلوه کرده است. توپی که در ادامه این حرکت از خط دروازه لهستان گذشت، نخستین گل از سه گلی بود که کلمبیا را در این مسابقه به پیروزی رساند.

این عکس اثر آلکس لیوسی، آن لحظه‌ را ثبت کرده که جسم بالارونده یری مینا با توپ تماس پیدا می‌کند، در حالی که اطرافیانش با دهان‌های باز و خشکیده بر جای، انگار که شاهد وقوع معجزه‌ای هستند، ناباورانه تماشایش می‌کنند. این موقعیت یادآور سنت دیرین شمایل‌نگاری عروج مسیح است. تابلوی هنرمند آمریکایی-انگلیسی جان سیگلتون کاپلی، با سبک تعمدا بازاری‌اش، که عروج سبکبارانه مسیح به آسمان‌ها را به تصویر می‌کشد، بیش از عکس لیوسی شورانگیز و شگفت‌آور نیست.

نیمار شک برانگیز/توماس شکاک

آنان که عادت دارند در امور شک کنند ممکن است از جانب افرادی که علایق مذهبی دارند 'توماس شکاک' لقب گیرند. نیما، مهاجم برزیلی به این صفت مشهور است که در واکنش به خطایی که بر رویش انجام می‌شود، بزرگ‌نمایی می‌کند؛ البته اگر اصلا خطایی رخ داده باشد. در بازی برزیل و مکزیک، نیمار بعد از این که ظاهرا به میگوئل لایون بازیکن تیم مکزیک برخورد کرد، بر زمین افتاد و از درد به خود پیچید. کسانی که به واکنش‌های این بازیکن برزیلی مشکوک‌ بودند، تردید داشتند که مگر چقدر آسیب دیده؛ آیا اصلا صدمه‌ خورده است؟

بیشتر بخوانید:

حلقه درهم‌فشرده داوران و مربیان و بازیکنان به دور نیمار، برای این‌ که ببینند درد او واقعی است یا نه، شمایلی اثر کاراواجو را به خاطر می‌آورد؛ تصویر جماعتی که به گرد مسیح جمع شده‌اند. در میان آنان، توماس حواری برای این که بر تردید خودش فایق آيد انگشت در زخم‌ مسیح کرده تا از واقعیتش اطمینان یابد.

دنیای تیره و تاری که کاراواجو در تابلوی ناباوری قدیس توماس خلق می کند ممکن است با فضای پرنور ورزشگاه سامارا در روسیه بسیار متفاوت باشد، اما تردید عمیق ناباوران جمع شده به گرد منجی برزیل و خط تردیدی که بر پیشانی انداخته‌اند، در این عکس، جلوه‌ای ورای زمان و مکان یافته است.

کاواشیما در برابر کمپانی/ جوتو

دروازبان ژاپن، یجی کاواشیما، برای آن که حمله هوایی ونسان کمپانی از بلژیک را دفع کند، ناگزیر شد میان زمین و هوا به اعمال آکروباتیک خارق‌العاده‌ای دست بزند. جسم اوج گرفته کاواشیما، به شمایل کم‌مانندی شباهت می‌برد از مسیح بالداری که همچون پرنده‌ای بر سر قدیس فرانسیس به پرواز درآمده است. در این نقاشی مسیح جراحاتی همسان با زخم‌هایی که خود بر صلیب برداشت، به قدیس آسیزی می‌بخشد.

در نسخه مشهور جوتو از این صحنه،‌ انتقال معجزه‌آسای رنج از مسیح به فرانسیس از طریق شبکه کم‌پیدای نخ‌هایی نازک -همچون تارهای مرد عنکبوتی- ممکن می‌شود. این رشته‌ها از دست‌ها و پاهای مسیح به سوی فرانسیس پرتاب شده است.

در عکس جوزک، از جسم کاواشیما که معلق در هوا مانع حمله کمپانی شده، رشته‌هایی به بیرون گسترده است. نرده آهنی، که چون شبکه‌ای از تارها به نظر می‌رسد، در پشت بازیکنان و در بخش ناواضح تصویر به صورت تصادفی چنین کیفیتی خلق کرده است. این تاثیر را تور سفید و عریض دروازه در سمت راست عکس شدت می‌بخشد.

داور مصلوب/ کارواجو

تصویر گیرای بازیکنان برافروخته انگلیس و کلمبیا، که پس از تصمیم‌های بحث‌برانگیز داور امریکایی، مارک گریگر، حلقه محاصره را بر او تنگ‌ می‌کنند، یادآور ماجرای پرتنشی است که در یک شاهکار نقاشی در سبک باروک به تصویر درآمده است.

رویاروی انگلیس و کلمبیا در ورزشگاه اسپارتاک مسکو، در بیش از یک موقعیت کمابیش به خشونت کشیده شد. عکس یوری کوچتکوف، صحنه‌ای را ثبت می‌کند که گیگر در تقلای شدید است تا در تنگنای جماعتی تهدیدگر، تعادلی برقرار کند. این عکس همچنین نشان می‌دهد که چگونه رسانه‌ها می‌توانند داوران را به سبب تصمیم‌های بحث‌برانگیزشان به صلیب بکشند.

حالت اندیشناک و درون‌نگر داور و نیز نگاهش به زیر- و حفظ وقارش در میانه دست‌های سراسیمه و نگاه‌های سرزنش‌‌گر- صحنه تاریک و پرآشوب نقاشی دستگیری مسیح(۱۶۰۲) اثر کاراواجو در قرن هفدهم را به ذهن می‌آورد. در نقاشی کاراواجو محافظان معبد، مسیح را که پنهانی با بوسه یهودا شناسانده شده، احاطه می‌کنند. هر دو تصویر، هم عکس کوچتکوف و هم نقاشی کاراواجو، برای تاثیرگذاری بیشتر از از انرژی روایی جمعیتی که در جلوی تصویر ازدحام کرده‌اند بهره جسته‌اند. نتیجه در هر دو مورد یکسان است، بیننده خود را بخشی از این گروه خشمگین به شمار می‌آورد و احساس هراس می‌کند.

چهره‌های نیمه‌نهایی/ بوش

عکس والری شریفولین از چهره‌های درهم‌کشیده‌ بازیکنان انگلیس و کرواسی در نیمه‌ نهایی جام جهانی، به اندازه رویاهای آشفته هیرونیموس بوش، گروتسک است. از آن زمان که این نقاش هلندی (یا یکی از پیروانش) سیماهای کج و معوج و اخم‌آگین جماعتی را در نقاشی مسیح صلیب بر دوش در قرن شانزدهم بر بوم آورد، هیچ‌ گاه این همه چهره‌های درهم و منقلب در کنار یکدیگر تصویری چنین آشفته خلق نکرده بودند.

هری کین و دله آلی از انگلیس و نیز ماریو مانژوکیچ و دژان لاورن از کرواسی آن اندازه چین بر چهره آورده‌اند که نمی‌توان آنها را بازشناخت و عجیب و غریب به نظر می‌رسند.

هنگامی که نقاشی بوش را در کنار عکس می‌گذاریم، صورت‌های کج و کوله اثر هنرمند هلندی به یادمان می‌آورد که هر ماجرای حماسی، هر چقدر هم که از نظر مذهبی شورانگیز باشد، به ندرت بیش از یک قهرمان دارد. البته قهرمان جام جهانی را در نهایت سوت آخر بازی فینال تعیین کرد.