اعتراض‌های عراق؛ همه آنچه باید بدانیم

اعتراض‌های خیابانی ضد دولتی در عراق در سال‌های اخیر بارها تجربه و تکرار شده است. با این همه اعتراض‌های اخیر در این کشور، خونین‌ترین شورشی است که از سقوط حکومت بعث در سال ۲۰۰۳ میلادی دیده شده است.

عادل عبدالمهدی، نخست وزیر مستعفی عراق اواخر سپتامبر ژنرال عبدالوهاب ساعدی، فرماندۀ نیروهای ضد تروریسم عراق را برکنار کرد. این تصمیم واکنش‌های منفی در شبکه‌های اجتماعی را در پی داشت. از بروز خشم عمومی در شبکه‌های اجتماعی تا کشیده شدن دامنه اعتراض‌ها به خیابان‌ها زمان زیادی نگذشت.

مخالفان دولت با فراخوان برای تظاهرات به "ناتوانی" دستگاه اجرایی در تامین خدمات عمومی، اشتغال‌زایی و مبارزه با فساد اعتراض کردند.

بزرگترین تجمع اعتراضی ماه اکتبر در میدان تحریر بغداد، پایتخت، شکل گرفت. با هجوم جمعیت به سوی پلی که به منطقه محافظت شده موسوم به "سبز" منتهی می‌شود، نیروهای امنیتی دست به سلاح گرم برده و به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند. این اقدام سبب افزایش خشم در جامعه عراق شد و اعتراض‌ها از بغداد فراتر رفته و استان‌های مرکزی و جنوبی را هم در برگرفت. این اعتراض‌ها چهار روز پیاپی ادامه یافت.

چرا جوانان عراقی خشمگین هستند؟

آقای عبدالمهدی، پس از نخستین موج اعتراض‌ها در روز نهم اکتبر وعده داد که به ترمیم کابینه اقدام کند و طرحی برای کاهش نرخ بیکاری تهیه شود. با این حال معترضان باری دیگر در ۲۴ اکتبر به خیابان‌ها آمدند. این روز یک روز پیش از اولین سالگرد دولت آقای عبدالمهدی بود.

بیش‌تر معترضان کمتر از ۳۰ سال سن داشتند و معرف سطوح متفاوت جامعه عراق بوده‌اند. این تظاهرکنندگان جوان در میان احزاب و تشکل‌های سیاسی نماینده‌ای برای بیان مطالبات خود نمی‌بینند. آنان به روشنی خواهان تغییراتی بنیادین در نظامی هستند که پس از سقوط حکومت صدام حسین تشکیل شد. در نگاه جوانان عراقی، با وجود منابع قابل توجه نفت، دولت همچنان در حفظ "استانداردهای زندگی شهروندان" ناکام است.

در این میان یک "قشر خاص" قادر به کسب قدرت بود و باقی ماندن در حاشیه امن بوده‌اند. دلیل آن، نظام "سهمیه‌ای" است که بر مبنای هویت قومی و فرقه‌ای، احزاب سیاسی را در قدرت سهیم کرده است. این نظام "مشوق فساد" بوده است.

چه شد که نخست وزیر استعفا داد؟

آیت الله علی سیستانی، مرجع سرشناس شیعه که در شهر نجف، عراق سکونت دارد پس از بالاگرفتن خشونت‌ها در اواخر نوامبر، از پارلمان عراق خواست تا در پشتیبانی از دولت تجدیدنظر یا به عبارتی سلب حمایت کند. با افزایش فشارها، آقای عبدالمهدی از مقام نخست‌وزیری کناره‌گیری کرد. او درباره این استعفا گفت که به منظور جلوگیری از وخیم شدن شرایط "لازم بود" که از قدرت کناره گیری کند.

اکنون که استعفای آقای عبدالمهدی از سوی پارلمان پذیرفته شده، او، به عنوان سرپرست به همراه هیات دولت باقی می‌ماند تا در هفته‌های آینده، نخست‌وزیر جدید از سوی فراکسیون‌های اصلی پارلمان انتخاب شود.

آیت الله سیستانی همچنین از سیاستمداران خواسته تا روند تصویب قانون جدید انتخابات تسریع شود. از سوی دیگر برهم صالح، رئیس جمهوری هم گفته که این قانون جدید سبب می‌شود تا انتخابات عادلانه‌تر برگزار شود.

سازمان ملل متحد هم توصیه‌هایی کرده است. از جمله این توصیه‌ها تحقیق و تفحص درباره کشتار معترضان، اعلام دارایی‌های سیاستمداران، برگزاری دادگاه‌هایی بر سر پرونده‌های فساد، اصلاح انتخابات و تغییراتی در قانون اساسی است.

چرا معترضان از حکومت ایران عصبانی هستند؟

معترضان عراقی، حکومت ایران را همدست با دولت عراق در "ناکارآمدی و فساد" می‌دانند.

نفوذ و دخالت ایران در مسائل داخلی عراق از سال ۲۰۰۳ به صورت تدریجی افزایش یافته است. ایران روابطی بسیار نزدیک با سیاستمداران شیعه این کشور دارد و این افراد که در قدرت سهم دارند از پشتیبانی شبه‌نظامیان برخوردارند. این نیروی شبه نظامی به واسطه بسیج عمومی تشکیل شده است.

تاکنون دوبار جمعی از معترضان به کنسولگری ایران در نجف یورش برده و آن را به آتش کشیده‌اند.

قاسم سلمیانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران از چهره‌های شناخته شده برای مردم عراق است. روزنامه هاآراتض چاپ اسرائیل گزارش کرده بود که او با بالاگرفتن اعتراض‌ها به عراق سفر کرد و در دیداری با مقامات امنیتی گفته بود: "ما در ایران می‌دانیم چگونه با اعتراض‌ها رو به رو شویم".

میزان خشونت‌ها چقدر است؟

کمیته‌ای دولتی کشته شدن ۱۴۹ غیرنظامی را در نخستین موج اعتراض‌ها تائید کرده است. دلیل کشته‌شدن این افراد عمدتا اصابت گلوله بوده است. مقامات امنیتی و بیمارستانی هم اعلام کرده‌اند که از آغاز موج دوم اعتراض‌ها دست‌کم ۲۲۰ تن جان باخته‌اند.

در این میان، بیش از ۱۰ تن از نیروهای امنیتی هم در درگیری‌ها کشته‌اند. کنشگران حقوق بشر می‌گویند که مستنداتی از استفاده غیرقانونی از قوه قهریه برای متفرق کردن معترضان تهیه کرده‌اند. به گفته آنان نیروهای امنیتی عراق از "گاز اشک‌آور نظامی" بهره گرفته‌اند. همچنین در این اعتراض‌ها حملاتی از سوی تک تیراندازان صورت گرفته و از گلوله جنگی استفاده شده است.