نخست وزیر کردستان عراق: دولت خودگردان سنی‌ راه حل مناسبی است

یک مقام کرد عراقی نسبت به حفظ وحدت سیاسی عراق ابراز تردید کرده و خودمختاری برای مناطق سنی‌نشین را راهی حلی برای بحران کنونی دانسته است.

در حالیکه نیروهای دولت اسلامی عراق و شام - داعش - همچنان بخش‌هایی از خاک عراق را در تسلط خود داشته و نشانه‌ای از موفقیت ارتش در باز پس گرفتن این مناطق دیده نمی‌شود، نچیروان بارزانی، نخست وزیر دولت خودمختار اقلیم کردستان عراق، گفته است اطمینان ندارد این کشور بتواند از نظر سیاسی پکپارچه باقی بماند.

آقای بارزانی در مصاحبه با خبرنگار بی‌بی‌سی گفته است که نمی‌توان تاثیر پیشروی‌های اخیر شبه نظامیان اسلامگرا به خصوص تصرف شهر موصل را نادیده گرفت. وی گفته است: "ماجرا با تصرف موصل آغاز شد و حالا باید عراق قبل و بعد از موصل را در نظر گرفت. به نظر من بسیار دشوار است که اوضاع واقعا به همان وضعیتی که قبلا بود بازگردد."

نخست وزیر کردستان عراق افزوده است که اعراب سنی احساس می‌کرده‌اند که دولت تحت تسلط شیعیان در بغداد حقوق آنان را نادیده گرفته و از این وضعیت ناخرسند بوده‌اند. وی گفته است: "البته نمی‌توان انکار کرد که داعش در بروز وضعیت کنونی موثر بوده اما فقط موضوع داعش نیست. وضعیت فعلی نتیجه سیاست‌های اشتباه بغداد در قبال مناطق سنی نشین است."

نچیران بارزانی از تلاش سیاسی برای بازگرداندن صلح به عراق حمایت کرده و گفته است: "راه حل بحران کنونی، راه حلی نظامی نیست بلکه به یک راه حل سیاسی نیاز است." به نظر نخست وزیر دولت کردستان عراق، "بهترین راه حل این است که قبایل و جوامع سنی در روند حل سیاسی بحران مشارکت داده شوند زیرا در حال حاضر، آنان احساس می‌کنند که در این مورد غفلت شده است."

آقای بارزانی، که از دو سال پیش سمت نخست وزیری دولت خودگردان اقلیم کردستان عراق را بر عهده داشته، برخورداری اعراب سنی از موقعیتی مشابه کردها را راه حلی مناسب دانسته و گفته است: "باید اجازه داد مناطق سنی‌نشین خود تصمیم بگیرند و به نظر من، این [دولت خودگردان] بهترین الگو برای آنان است."

وی در توضیح نظر خود افزوده است: "در درجه اول، آنها باید تصمیم بگیرند که دقیقا چه می‌خواهند و به نظر ما، با توجه به آنچه که در موصل روی داده، بهترین وضعیت ایجاد منطقه خودگردان سنی‌نشین همانند شرایط ما در کردستان است."

هفته گذشته، نیروهای گروه موسوم به دولت اسلامی عراق و شام، که یک تشکل اسلامگرای سنی است، پس از چند هفته درگیری پراکنده و اشغال مناطقی از خاک عراق، شهر موصل، یکی از شهرهای بزرگ این کشور را هدف حمله قرار دادند و در حالیکه نفرات ارتش و پلیس دولت مرکزی از برابر آنان گریخته بودند، این شهر را به طور کامل به تصرف خود درآوردند.

پس از آن، نفرات داعش بر شهر تکریت، یکی دیگر از شهرهای عمدتا سنی‌نشین نیز مسلط شدند و پیشروی به سوی کرکوک را آغاز کردند. ظاهرا حضور پیشمرگه‌های کرد و اشغال مراکز حساس کرکوک توسط آنان، مانع از پیشروی داعش در استان کرکوک و تصرف شهر کرکوک شد. از زمان سقوط رژیم سابق عراق، مساله الحاق کرکوک به اقلیم کردستان عراق یا باقی ماندن آن تحت نظر دولت مرکزی مورد بحث بوده است.

عملیات داعش باعث فرار ده‌ها هزار تن از ساکنان مناطق درگیری و تحت تسلط آن شده است که بسیاری از آنان به منطقه اقلیم خودگردان کردستان گریخته‌ و در اردوگاه های موقت اسکان یافته‌اند.

نیروهای داعش در حال حاضر بخش‌های دیگری از عراق از جمله مناطقی در استان عمدتا سنی‌نشین سامرا را در تصرف دارند و تهدید کرده‌اند به سوی بغداد، پایتخت، پیشروی خواهند کرد. به گفته ناظران،نحوه پیشروی این نیروها و عقب‌نشینی سریع نفرات دولتی از برابر آنها حاکی از آن است که داعش از حمایت دست کم بخشی از ساکنان محلی و احتمالا تشکل های افراطی در مناطق سنی‌نشین برخوردار بوده است.

دولت مرکزی عراق برای مقابله با پیشروی داعش، خواستار حمایت مردمی شده و براساس برخی گزارش‌ها، بسیاری از داوطلبان جنگ با داعش از شیعیانی هستند که در واکنش به توصیه روحانیون، عازم جنگ می‌شوند. به گفته برخی ناظران، اتکای دولت به شیعیان در داخل و خارج از این کشور می‌تواند شکاف قومی عراق را شدت بخشد و در بلند مدت، همزیستی اقوام مختلف را حتی دشوارتر کند.

جمعیت عراق از اقوام و پیروان ادیان و مذاهب مختلف تشکیل یافته است. اکثریت مردم عراق شیعه هستند، اما اعراب سنی، و همچنین کردها که اکثرا سنی هستند، اقلیت های بزرگ در عراق محسوب می شوند.

تا قبل از حمله نظامی به رهبری آمریکا به عراق و سرنگونی حکومت صدام حسین، رهبری سیاسی این کشور عمدتا در دست اعراب سنی بود در حالیکه شیعیان از تبعیض علیه خود شکایت داشتند و کردها نیز برای چندین دهه جهت کسب خودمختاری با دولت مرکزی مبارزه کرده بودند. پس از سقوط صدام حسین و برگزاری انتخابات در عراق، تشکل های شیعه، که برخی از آنها توسط روحانیون شیعه پایه گذاری و هدایت می شود، اکثریت پارلمانی را به دست آوردند و عملا قدرت سیاسی را در دست گرفتند.

اگرچه رهبران سیاسی شیعیان عراق نظام سیاسی این کشور را غیردینی توصیف کرده و بر تساوی حقوق تمامی اقوام و مذاهب تاکید دارند، اما در سال های اخیر، به خصوص پس از به قدرت رسیدن نوری المالکی، نخست وزیر کنونی در سال 2006، برخی از اعراب سنی نسبت به آنچه که حذف خود از فرآیند سیاسی و تسلط شیعیان بر نهادهای عمده و منابع حکومتی می نامند ابراز ناخرسندی کرده اند.

ظاهرا این وضعیت زمینه مساعدی را برای فعالیت گروه های تندرو سنی فراهم آورده و به خصوص در سال های اخیر، عراق شاهد افزایش اقدامات خشونت آمیز مانند عملیات انتحاری و بمب گذاری بوده که در بسیاری از موارد، شیعیان و مراکز متعلق به آنان را هدف قرار گرفته است.

از گروه داعش به عنوان یک تشکل اسلامگرای افراطی نام برده می شود که با الهام از شبکه القاعده شکل گرفت و در جریان جنگ داخلی سوریه، توانست به عنوان یک گروه عمده نظامی مخالف دولت بر برخی مناطق مسلط شود. داعش در این مناطق به ایجاد "حکومت اسلامی" و اجرای قوانین شرع پرداخته و نهادهای بین المللی مدافع حقوق بشر این گروه را همراه با نیروهای دولتی سوریه به ارتکاب جنایت علیه بشریت و جرایم جنگی متهم کرده اند.

هدف نهایی داعش وحدت دو کشور عراق و سوریه و احتمالا بر نواحی دیگر منطقه و استقرار دولت واحد اسلامی در این سرزمین هاست. داعش پس از تصرف هر منطقه در عراق، قوانین اسلامی را به اجرا می گذارد. همچنین در روزهای اخیر، تصاویر و گزارش هایی از برخورد خشونت آمیز این گروه با اسیران نظامی عراق از جمله اعدام آنها انتشار یافته است. گروه های بین المللی مدافع حقوق بشر نسبت به اقدامات خشونت آمیز داعش در سرزمین های تحت تسلط آن ابراز نگرانی عمیق کرده اند.