วัคซีนโควิด-19: แผนสร้าง “ภูมิคุ้มกันหมู่” กับ “ความกังวลหมู่” ที่เกิดขึ้นในรอบ 53 วันหลังกระจายวัคซีนต้านโควิดในไทย

วัคซีนต้านโควิด-19 คือปัจจัยชี้ขาดอนาคตประเทศไทย ทั้งในการเปิดเศรษฐกิจ และการหยุดยั้งอัตราผู้ป่วยหนักที่ต้องเข้ารับการรักษาตัวภายในโรงพยาบาล หลังเกิดการระบาดระลอกใหม่ของไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ ท่ามกลางเสียงวิจารณ์เรื่องฉีดได้ "ช้าไป" และมีวัคซีน "น้อยไป"

แผนฉีดวัคซีนเพื่อสร้าง "ภูมิคุ้มกันหมู่" ของรัฐบาลภายใต้การนำของ พล.อ. ประยุทธ์ จันทร์โอชา ก่อให้เกิดสารพัดคำถามจากสังคม หลายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในระหว่างทางสร้าง "ความกังวลหมู่" ในหมู่ประชาชน

บีบีซีไทยรวบรวมข้อมูลมาไว้ ณ ที่นี้

ไทยฉีดวัคซีนไปถึงไหนแล้ว

53 วันนับจากนายอนุทิน ชาญวีรกูล รองนายกรัฐมนตรี และ รมว.สาธารณสุข (สธ.) เป็นคนไทยคนแรกที่ได้รับวัคซีนต้านโควิด-19 เมื่อ 28 ก.พ. 2564 ปรากฏว่ามีคนไทย 712,610 คน หรือคิดเป็น 1.08% ของคนไทยทั้งประเทศ (66.18 ล้านคน) ที่ได้รับวัคซีนแล้ว

ในจำนวนนี้มีเพียง 107,663 คน หรือคิดเป็น 0.16% ที่ได้รับวัคซีนครบ 2 เข็ม และอีก 604,947 คน หรือคิดเป็น 0.91% ได้รับวัคซีนเข็มแรกแล้ว (ข้อมูล ณ 21 เม.ย. 2564)

ล่าสุดปลัด สธ. ออกมาสั่งการให้เร่งกระจายและฉีดวัคซีนให้แก่บุคลากรทางการแพทย์ด่านหน้า 3 แสนคน ภายใน 25 เม.ย. นี้

ย้อนกลับไปเมื่อ ม.ค. 2564 สธ. ประกาศประชากรเป้าหมายไว้ 19 ล้านคนที่ต้องฉีดวัคซีนเป็นกลุ่มแรก ๆ ได้แก่

ต่อมาในเดือน มี.ค. เมื่อวัคซีนโคโรนาแวคของบริษัทซิโนแวคทยอยเดินทางมาถึงไทย สธ. ระบุจะเร่งฉีดวัคซีนสัญชาติจีนจำนวน 2 ล้านโดสนี้ให้แก่บุคลากรทางการแพทย์และกลุ่มเป้าหมายในจังหวัดเสี่ยง ภายใน มี.ค.-พ.ค. จากนั้นครึ่งปีหลัง เมื่อวัคซีนของบริษัทแอสตร้าเซนเนก้า 61 ล้านโดสมาถึง ก็จะกระจายให้ทุกจังหวัดต่อไป

บีบีซีไทยตรวจสอบข้อมูลย้อนหลังจากเอกสารแถลงข่าวของ ศบค. พบว่า วันที่มีการรายงานการฉีดวัคซีนต้านโควิดได้มากที่สุดคือ 10 เม.ย. โดยฉีดได้ 71,006 เข็ม (เข็มแรก 64,390 ราย, เข็มสอง 6,616 ราย) ส่วนวันที่สถิติการฉีดวัคซีนย้ำแย่ที่สุดคือ 14 เม.ย. โดยฉีดได้เพียง 773 เข็ม (เข็มแรก 529 ราย และเข็มสอง 244)

วัคซีนในมือไทยมียี่ห้อใดบ้าง และจะมีเพิ่มอีกหรือไม่

วัคซีนต้านโควิด-19 ที่กระจายอยู่ในไทย ณ ปัจจุบัน มี 2 ยี่ห้อ รวม 2,117,300 โดส แบ่งเป็น

ส่วนวัคซีนที่จะนำมาให้บริการประชาชนชาวไทยในอนาคตตามแผนบริหารจัดการวัคซีนของ สธ. ที่ประกาศไว้คือ

นอกจากนี้ พล.อ. ประยุทธ์ยังออกมาเปิดเผยเมื่อ 20 เม.ย. ถึงแผนการจัดหาวัคซีนเพิ่มเติม

ต่อมา พล.อ. ประยุทธ์ได้แจ้งผ่านเฟซบุ๊คส่วนตัวอีกครั้ง 21 เม.ย. โดยอ้างผลการหารือของคณะทำงานพิจารณาการจัดหาวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ที่มี นพ. ปิยะสกล สกลสัตยาทร เป็นประธาน ซึ่งได้ข้อยุติว่า "ประเทศไทยจะจัดหาวัคซีนอีก 2-3 ยี่ห้อเพิ่มเติมอีกประมาณ 35 ล้านโดส นอกเหนือจากที่ดำเนินการไว้แล้วประมาณ 65 ล้านโดส"

นายกฯ ระบุว่า ในจำนวน 35 ล้านโดสนี้ ภาคเอกชนนำโดยสภาหอการค้าไทย จะช่วยรัฐบาลจัดหาให้กับลูกจ้างของตนประมาณ 10-15 ล้านโดส ซึ่งจะช่วยลดงบประมาณของรัฐบาลลงไปอีก

หากทุกอย่างเป็นไปตามแผนบริหารจัดการวัคซีนที่รัฐบาลประกาศไว้ นั่นหมายความว่าภายในสิ้นปีนี้ไทยจะมีวัคซีนต้านโควิด-19 อย่างน้อย 100 ล้านโดส ฉีดให้ประชาชนได้ 50 ล้านคน

ฉีดวัคซีนแล้ว ทำไมยังติดโควิด?

หลักการในการฉีดวัคซีนที่ สธ. เน้นย้ำมาโดยตลอดคือ "การเกิดภูมิคุ้มกันไม่เท่ากับการเกิดโรค" แม้ฉีดวัคซีนแล้ว ก็ยังสามารถเป็นผู้ป่วยได้

แต่ถึงกระนั้นทุกครั้งที่ปรากฏข่าวในต่างแดน เช่น บุคลากรทางการแพทย์มาเลเซีย 40 คนติดโควิด-19 แม้ฉีดวัคซีนครบ 2 เข็มแล้ว (ข้อมูลเมื่อ 17 เม.ย.) ก็ยังสร้างความแตกตื่นในหมู่คนไทย-ผู้ยังรอคอยรับวัคซีนอยู่ และเกิดคำถามเป็นการทั่วไปว่า "ฉีดวัคซีนแล้ว ทำไมยังติดโควิดอีก"

ศ.นพ. ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้ความเห็นว่า "ไม่ใช่เรื่องแปลก" หากผู้รับวัคซีนจะกลายเป็นผู้ป่วยโควิด-19 เพราะขนาดคนเป็นโรคแล้วก็ยังเป็นซ้ำได้ แต่มีโอกาสน้อยกว่า 84% หมายความว่า 16% เป็นซ้ำได้อีก

ศ.นพ. ยงย้ำว่า วัคซีนไม่ได้ป้องกันโรค 100% แต่จุดมุ่งหมายคือการลดระดับความรุนแรงของโรค และลดอัตราการเสียชีวิตของผู้ป่วยในโรงพยาบาล จากการที่เชื้อลงปอด

กล่าวสำหรับวัคซีนซิโนแวคที่กระจายให้คนไทยในระลอกแรก ตกเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์อย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะเมื่อผลการทดสอบกลุ่มตัวอย่างที่ประเทศชิลีออกมาว่ามีประสิทธิภาพในการป้องกันโควิด-19 ที่ 50.4% เกินกว่ามาตรฐานขององค์การอนามัยโลกที่กำหนดไว้ไม่ต่ำกว่า 50% แต่ถึงกระนั้นแพทย์ไทยยืนยันว่าโดยหลักการจะนำมาเปรียบเทียบกันไม่ได้ และการทดลองในแต่ละประเทศ ก็เจอความยากของเชื้อไม่เท่ากัน

นพ. โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค สธ. กล่าวว่า วัคซีนซิโนแวค "ได้มาตรฐานทั้งประสิทธิภาพและคุณภาพ ขอให้ความมั่นใจว่ายังฉีดได้" แต่ต้องทำร่วมกับมาตรการอื่น ๆ ทั้งการใส่หน้ากากอนามัย และการเว้นระยะห่างทางสังคม

"วัคซีนของซิโนแวคนี้ไม่สามารถป้องกันการติดเชื้อได้ 100% แต่มีประสิทธิภาพยอมรับได้คือเกิน 50% และการลดความรุนแรงของโรค ป้องกันได้เกือบ 100%" นพ. โอภาส กล่าวเมื่อ 12 เม.ย.

บีบีซีไทยตรวจสอบข้อมูลจากเว็บไซต์ "our world in data" (ข้อมูล ณ 19 เม.ย.) พบข้อมูลน่าสนใจของประเทศอื่น ๆ ที่ฉีดวัคซีนให้ประชากรอย่างน้อย 1 เข็ม ดังนี้

ฉีดวัคซีนเร็ว ช่วยลดยอดผู้ป่วยหนักใน รพ.?

ในการแพร่ระบาดของไวรัสโครานาสายพันธุ์ใหม่ ระลอกเดือน เม.ย. พบผู้ป่วยอาการหนักที่ต้องใส่เครื่องช่วยหายใจมากขึ้นในแต่ละวัน ซึ่งกรมควบคุมโรคใช้คำว่า "อาการรุนแรงมีแนวโน้มที่จะเสียชีวิตได้"

บีบีซีไทยสรุปข้อมูลจากกรมควบคุมโรค (ณ วันที่ 21 เม.ย.) เพื่อเปรียบเทียบสถานการณ์การระบาดแต่ละระลอก มียอดผู้ป่วยสะสมและผู้เสียชีวิต ดังนี้

สอดคล้องกับความเห็นของ ผศ.นพ. โอภาส พุทธเจริญ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย หัวหน้าศูนย์ความเป็นเลิศทางการแพทย์ โรคอุบัติใหม่ด้านคลินิก โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ที่ระบุผ่านเฟซบุ๊กเมื่อ 19 เม.ย. ว่า "ระลอกนี้เชื้อดุกว่าเดิม" และคาดว่าจะเห็น "เคสหนักในไอซียูมากขึ้น" โดยอ้างอิงข้อมูลจากผู้ป่วยกว่า 200 รายที่เข้ารักษาตัวที่โรงพยาบาล พบว่า เชื้ออยู่ในร่างกายได้นานขึ้น, ใช้เวลาไม่นานอาการก็มากขึ้น, เชื้อกระจายง่ายขึ้น ฯลฯ

เขายังระบุไว้ตอนหนึ่งว่า "มาตรการต่าง ๆ รวมถึงการกระจายวัคซีนที่เป็นสิ่งที่สำคัญในการลดความรุนแรงของโรค"

ความกังวลหมู่ว่าด้วยภาวะลิ่มเลือดอุดตัน

ท่ามกลางการประชาสัมพันธ์ของภาครัฐให้ประชาชนเข้ารับการฉีดวัคซีนต้านโควิด-19 ได้ปรากฏข้อมูลข่าวสารเขย่าขวัญความเชื่อมั่นของคนไทยเป็นระยะ ๆ โดยเฉพาะรายงานการเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลังรับวัคซีน

กลางเดือน เม.ย. เดนมาร์คเป็นชาติแรกที่สั่งยกเลิกการฉีดวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้าทั้งหมดอย่างไม่มีกำหนด หลังเกิดความกังวลเรื่องความเสี่ยงในการเกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตัน

ขณะที่สหรัฐฯ แคนาดา และสหภาพยุโรป สั่งหยุดใช้วัคซีนของบริษัท จอห์นสัน แอนด์ จอห์นสัน ด้วยเหตุผลคล้ายคลึงกัน

ทว่าประเด็นที่เกิดขึ้นล่าสุดและสร้างความ "กังวลหมู่" เป็นกรณีวัคซีนซิโนแวค และเกิดขึ้นกับบุคลากรด้านสาธารณสุขของไทยอย่างน้อย 7 รายตามการเปิดเผยของ นพ. ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ผ่านเฟซบุ๊กของเขาเมื่อ 20 เม.ย. โดยพบอาการไม่พึงประสงค์ขั้นรุนแรง ถึงขั้น "เกิดอัมพฤกษ์ชั่วคราว" ที่โรงพยาบาลระยอง 6 ราย และโรงพยาบาลสมเด็จ ณ ศรีราชา จ.ชลบุรี อีก 1 ราย

นพ. ธีระวัฒน์เปิดเผยเรื่องนี้ โดยอ้างอิงเอกสาร "สรุปผลการสอบสวน" จากศูนย์ปฏิบัติการตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน COVID-19 สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 6 จ.ชลบุรี

เหตุการณ์ที่โรงพยาบาลระยองเกิดขึ้นระหว่างวันที่ 5-9 เม.ย. 2564 ซึ่งมีการฉีดวัคซีนให้บุคลากรทางการแพทย์ 3,029 ราย พบอาการไม่พึงประสงค์ภายหลังได้รับวัคซีน 72 ราย หรือ 2.37% ในจำนวนนี้เป็นอาการไม่พึงประสงค์ขั้นรุนแรง ที่เรียกว่า Serious AEFI จำนวน 6 ราย ทุกรายเป็นเพศหญิง สัญชาติไทย อายุระหว่าง 21-54 ปี โดยทั้งหมดรับการฉีดวัคซีน CORONAVAC ของบริษัท SINOVAC เลขที่ผลิต Lot No. J202103001m6dik เดียวกัน จำนวน 76 กล่อง วันหมดอายุ วันที่ 1 กันยายน 2564

พญ.อภิสมัย ศรีรังสรรค์ ผู้ช่วยโฆษกด ศบค. กล่าวระหว่างแถลงข่าวช่วงสายของวันนี้ (21 เม.ย.) ว่า ขณะนี้อยู่ระหว่างการสอบสวนโรคของกลุ่มคณะกรรมการที่เป็นแพทยฺผู้เชี่ยวชาญ โดยเบื้องต้นทั้ง 6 ราย มีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง ชา หรือปลายประสาทไม่มีความรู้สึก ซึ่งขณะนี้ทุกรายมีอาการฟื้นตัวดีขึ้น

"อาการที่เกิดขึ้นไม่ได้เรียกว่าโรคอัมพฤตนะคะ แต่อยากจะใช้คำว่ามีอาการคล้ายอัมพฤกษ์" ผู้ช่วยโฆษก ศบค. กล่าว

พญ. อภิสมัย ย้ำว่า ขอให้ประชาชนติดตามข่าวอย่างรอบด้าน แม้จะเป็นอาจารย์ นักวิชาการ แพทย์ที่นับถือ โดยในช่วงบ่ายวันนี้จะมีรายละเอียดเพิ่มเติมโดย สธ.

ภูมิคุ้มกันหมู่จะเกิดขึ้นเมื่อไร

การสร้างภูมิคุ้มกันหมู่จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีผู้ได้รับวัคซีนแล้ว 60% ของประชากรทั้งประเทศ หรือคิดเป็นราว 40 ล้านคน จากคนไทย 66 ล้านคน

ศ.นพ. ยง ภู่วรวรรณ ชี้ว่าวัคซีนตัวนี้มีระยะฟักตัวสั้น 2-7 วัน จึงมีความจำเป็นต้องมีภูมิต้านทานสูงตลอดเวลา และยอมรับด้วยว่า วัคซีนที่ไทยใช้อยู่ มีแนวโน้มต้องกระตุ้นหลังฉีดครบ 2 เข็ม ซึ่งการกระตุ้นอาจทำเมื่อครบ 6 เดือน หรือ 1 ปี

"ตอนนี้ไม่มีใครรู้ว่าภูมิคุ้มกันจะอยู่นานแค่ไหน แต่จากการติดตามของเรา หลัง 6 เดือนลดลง แม้คนที่เป็นโรคแล้วก็ควรฉีด.. โอกาสต้องให้ซ้ำมากกว่า 2 ครั้งมี หรือเป็นแล้ว ก็ต้องฉีด" ศ.นพ. ยงกล่าว

หากประเทศไทยต้องการภูมิคุ้มกันหมู่ นั่นหมายถึงต้องหาวัคซีนอย่างน้อย 80 ล้านโดส มาฉีดให้ประชาชน 40 ล้านคน