ቅልውላው ምግቢ ማዳጋስካር ፦ ንቝሸታ ካብ ጥሜት ዘድሓነት ኣደ

ሎሓራኖ፡ ነቲ ኣብ ገሊኡ ክፋላት ዞባ ማዳጋስካር ዘይተርፍ ዝመስል ዘሕዝን ናይ ጥሜትን ደርቅን ፍጻሜታት ንምቕያር ልዑል ጻዕሪ ተካይድ ኣላ።

ኣብታ ኣብ ደቡብ እትርከብ ደሴት ማዳጋስካር ንኣስታት 1.3 ሚልዮን ሰባት ኣብ ሓደጋ ዘውደቐ ንነዊሕ ዝጸንሐ ደርቂ ክሳብ 28,000 ንዝኾኑ ሰባት ንዓጸቦ ኣቃሊዑዎም ኣሎ። እቲ ኣሃዝ ኣከራኻሪ እኳ እንተ ዀነ: ገሊኦም ግን ብሰንኪ ለውጢ ክሊማ ኣብ ዓለም ዝተራእየ ናይ መጀመርታ ዓጸቦ ክብሉ ይጽውዕዎ ኣለዎ ።

ይኹን እምበር፡ እታ ሎሓራኖ፡ እትመርሖ ኮሚዩኒቲ ቲሲማናንዳ ግን ካብቲ ሕሱም ድርቂ ተናጊፋ ኣላ።

እታ ካብ ርእሰ ከተማ እታ ኣውራጃ ብመኪና 45 ደቓይቕ ርሕቀት እትርከብ ኣምቦቮበቤ ኣብዚ ቀረባ ዓመታት ብከቢድ ሕጽረት ዝናብ ተጠቒዓ ኣላ።

ኣብቲ ብከም በዓል [ጂፕ ዝኣመሰለ] በረኽቲ ናይ በረኻ መካይን 4x4 ጥራሕ ክትከዶ ዝኸብድ ሑጻ ዝበዝሖ መገዲ እዩ። እቲ ምድረ በዳ ዝመስል ቅርጺ መሬት ዘለዎ፡ ዕርቃኑ ዝወጽአ፡ ኣእዋሙ እተገፈ ብርቱዕ ንፋስ ዘለዎ ከባቢ እዩ።

ኣብቲ ቦታ ዝኾነ ይኹን ነገር ኣሎ ኢልካ ምሕሳብ ከቢድ እዩ ። ቲሲማናንዳ ግና ኣብቲ ከባቢ ጐሊሓ እያ ትረአ።

ናይ ሎሃራኖ ፍሽኽታ ነቲ ኣብ ከባቢኣ ዝነበረ ቦታ የብርሆ። ንሳ ሓጻርን ለዋህን እያ። ኣብ ጐረባብታ ከም መራሒት እትረአ ናይ መጀመርታ ሰብ ኣይኰነትን ።

ሎሃራና ናብ ቤታ ዓዲማ፡ ገዝኣ ከም ቤተይ ከም ዝስምዓኒ ገበረት ።

እቲ ወዲ 43 ዓመት መንእሰይ በዓል ቤታ፡ "ብጥሜት ብዙሕ መከራ ኣሕሊፍና ኢና" ይብል፡ ብዛዕባ እቲ ብ2013 ዘጋጠመ ደርቂ ኸስተንትን እንከሎ። ዘሪእና እኳ እንተነበርና ግና ኣይሰለጠናን "ይብል። ኣብዚ ግዜ ግን ብሓገዝ ናይቲ ኣብቲ ከባቢ ዝርከብ ናይ ኣግሮ-ኢኮሎጂ ማእከል ናይ ደቡብ (CTAS) ነገራት ኣዝዩ እተፈልየ እዩ ።

ኣብኡ ምስ በጻሕኩ፡ ሎሃራኖ ኣብ ትሕቲ ጽላል ሓንቲ ኦም ኮይና ክፍሊ ትመርሕ ነይራ።

ኣብ ኣፍልባ ንሕርሻዊ ሜላታት ዝገልጽ ፖስተር ለጢፋ ንጐረባብታን ሰብኣያን ብዛዕባ ድርቂ ክጻወር ዝኽእል ኣእካልን ነቲ መሬት እንደገና ንምሕዳስ ዘኽእል ኣገባባትን ትዛረብ ።

'ቍርሲ፡ ምሳሕን ድራርን ኣሎና "

ኣብ ዝሓለፈ ሸውዓተ ዓመት፡ ማእከል ኣግሮ-ኢኮሎጂ ደቡብ (CTAS) ከም ብልቱግን ማሸላን ዝኣመሰለ ኣብ ሑጻ ክፈሪ ዝኽእል እተፈላለየ ዓይነት እኽሊ ኸተኣታቱ ጸኒሑ እዩ። እቲ ኣእካል ፍርያምነት ናይቲ መሬት እውን ዘመሓይሽ እዩ።

እቶም ነበርቲ፡ እኽሊ ብሕማቕ ክላይመት ምእንቲ ኸይብከል ብኸመይ ካብ ንፋስ ክከላኸልሉ ባህሪያዊ መከላኸሊ ከምዝሰርሑ ተማሂሮም።

ሎሃራኖ ነቲ ንሳን ማንዲሊማናን ብዙሕ እኽሊ ዜፍርዩሉ ዝነበሩ ግራት ኸተርእዮ እንከላ ፡ "ሕጂ፡ ቝርሲ፡ ምሳሕን ድራርን ኣሎና" በለት ።

ኣብ ሓደ ጫፉ፡ ብልቱግ፡ ባልዶንጓ፡ ፉልን ምቁር ድንሽን ይበቁል።

"ንሓርጭ ብልቱግ ምስ ሽኮር ሐዊስና ንበልዖ። እዚ ድማ ነቶም ቆልዑ ዝፈትዎም መግቢ ኮይኑሎም ኣሎ"

ማእከል ኣግሮ-ኢኮሎጂ ደቡብ ነዚ ዕዮ እዚ ኣብ ደቡባዊ ማዳጋስካር ኣብ ዝርከባ 14 ካልኦት ቊሸታት ንኣስታት 10,000 ስድራቤታት ኣብ ምሕጋዝ ከም ዝቐጸሎ እቲ ግብረ ሰናይ ይገልጽ ።

ይኹን እምበር እቲ ንእሽተይ ትካል ንኹሉ ክበጽሕ ስለዘይክእል ኣዝዩ ዓቢ ኣድላይነት ኣለዎ።

ኣብ ኣምቦቭበ ርእሲ ከተማ እቲ ዞባ፡ ዳርጋ ውግእ ከም ዝካየደሉ ዞባ ኮይኑ እዩ ዝርአ ።

ኣብ ሓደ ሓመድ ዝበዝሖ ንእሽቶ ግራት፡ ብዙሓት ስድራ ቤታት ግዝያዊ ቴንዳ ሰሪሐን ንእተቐደደ ሰኪዐት ጣንጡ ብከረጺት ሩዝን ፕላስቲክን ሸፊኖሞ ይረኣዩ።

እንተዀነ፡ እዞም ከባቢ 400 ዝዀኑ ሰባት ካብ ጥምየት እምበር ካብ ግጭት ኣይኮኑን ሃዲሞም።

ዘይከምሎሃራኖ፡ ዝዀነ ይኹን ምግቢ ከፍርዩ ኣይከኣሉን። ህይወቶም ንከድሕኑ ከኣ ሕርሻኦምን ኸብቶምን ክሸጡ ይግደዱ።

ኣሻማዊ ኩነታት ክሊማዊ ለውጢ

ይኹን እምበር፡ ሰባት ንብረት ጥራይ ኣይኰነን ኣጥፊኦም ።

ምስ ሓንቲ ካብ ኣንስቱን 12 ደቁን ዝነብር ማሆሶዋ፡ ኣርባዕተ ካብቶም ዝነኣሱ ደቁ ፡ ቅድሚ ሰለስተ ዓመት እቲ ደርቂ ምስ ጀመረ ከም ዝሞቱ ነገረኒ ።

"ኣብታ ቚሸት ብጥሜት ሞይቶም። ኣርባዕቲኦም በብመዓልቱ ሓደ ድሕሪ ሓደ ሞይቶም። ንሓደ ሰሙን ኣይበላዕናን። ዝብላዕ ኰነ ዝስተ ኣይነበረናን። "

ማሆሶዋ፡ ገለ ካብ ደቁ ኣብታ ከተማ ከይዶም ለሚኖም ምግቢ ወይ ማይ ክዕድጉ ይኸዱ ነይሮም ።

እቲ መንግስቲ ዝህቦ መብጽዓታት ረድኤት ምንም ትርጉም ዘይብሎም እዮም።

እቲ መንግስቲ ኣብቲ ብጥሜት እተጠቕዐ ከባቢ ናይ መግቢ ረድኤት እኳ እንተሃበ፡ ነቲ ኣብቲ ከባቢ ዘሎ ትሕተ ቕርጺ ክቕይር ኣይከኣለን።

ይኹን እምበር፡ ፕረዚደንት ኣንድሪ ራጆሊና፡ ኣብተን ተኸታተልቲ ዓመታት ደርቂ፡ ነቲ ቅልውላው ቅልጡፍ ምላሽ ብዘይምሃቡ ይንቀፍ እዩ።

ገሊኦም ደቀባት ነዚ ከም ታሪኻዊ ኣግልሎ ናይቲ ከባቢ እዮም ዝርእዩዎ።

መምህር ዩኒቨርሲቲ ዶክተር ጺምሆል ቶቨንድራፋለ፡ "ምስ ሰራዊት መግዛእቲ ፈረንሳ ኣብ እተገብረ ውግእ፡ ኣንታንድሩይ [ካብ ዞባ ኣንድሮይ ዝመጹ ህዝቢ] ምስ ተዋጋእቲ ፈረንሳውያን ተዋጊኦም እዮም" ይብል።

በዚ ምኽንያት ድማ፡ እቶም ፈረንሳውያን ነቲ ዞባ ኸማዕብልዎ ድሌት ከም ዘይነበሮም ይገልጽ።

"ንኣብነት፡ ጽርግያ ክሰርሑ፡ ዒላታት ክዅዕቱ ኣይሓሰቡን፣ ካብ ግዜ ናጽነት ጀሚሮም ክሳዕ ሕጂ ኣብ ፖለቲካ ማዳጋስካር ኣለዉ።"

ብዙሓት ፖለቲካውያን ወሃብቲ ርእይቶ፡ መንግስቲ ነቲ ኣብ ደቡብ ዘሎ ቅልውላው ጥምየት ዘጋድድ ስጕምቲ ክወስድ ከምዘደንጎየ ይወቕሱ እዮም፤ ሚኒስተር ኣከባቢ ማዳጋስካር ግና፡ ንነገራት ብእተፈልየ መገዲ እዩ ዝርእዮ ።

ዶ/ር ባኦሚሴ ቫሂናላ ረሓሪና እቲ ጥሜት "መበቈሉ ምቅይያር ክላይመት" ምዃኑ ገሊጻ ኣላ። እዚ መልእኽቲ ኣብዚ ምስቲ ፕሮግራም ምግቢ ዓለም ዘለዎ ኣረኣእያ ዝመሳሰል ኰይኑ፡ እቲ ጸገም ብሰንኪ ለውጢ ክሊማ ይጋደድ ከም ዘሎ ዝገልጽ ።

ጸብጻብ ዓለማዊ ምቁጽጻር ክላይመት፡ እቲ ኣብዚ ቀረባ እዋን ኣብ ማዳጋስካር ዘጋጠመ ደርቂ፡ ምስቲ ተመራማሪ ክሊማ ዶ/ር ሮንድሮ ባሪማላ ዝብሎ ነገር ይፈላለ እዩ።

ተመራመርቲ ከም ዝገለጽዎ፡ እቲ ኣብዚ ቀረባ እዋን ዝወቅዕ ዝነበረ ዝናም ብምውሓዱ ኣብ መጻኢ ደርቂ ከጋጥም ከም ዝኽእል ርዱእ ኮይኑ ኣሎ።

ጠንቂ ዋሕዲ ዝናምን ሳዕቤኑን ከመይ ምዃኑ ብዘየገድስ፡ ብኣማእታት ኣሽሓት ዝቝጸሩ ሰባት ምስቲ ዝመጽእ ዘሎ ጽልዋን ዓለማዊ ዋዕን ለውጢ ክሊማን ንዓመታት ከም ዝነብሩ ኣየጠራጥርን እዩ ።

ሎሃራኖ ንእትነብረሉ ቊሸት ንምምሕያሽ ብዝገበረቶ ዕዮ፡ ማሕበረሰባ ሕጉስ ስለ ዝዀነ፡ ካብቲ ሎሚ ንብዙሓት ዘጋጥሞም ዘሎ ሓደጋ ብምድሓኑ ሓጐሳ ወሰን የብሉን ።

ኰይኑ ግና፡ ብዙሓት ሰባት ክሕግዙ ዘይምኽኣሎም ኣዝዩ ይስምዓ።

"[ሰባት]ብጥሜት ክሞቱ ስለ ዝኽእሉ፡ እሓዝነሎም እየ። ሓደ እዋን ሓንቲ ሰብ ዝብላዕ ስለዘይነበራ፡ ስለምንታይ ከምኡ ከም ዝኾነ ሓተትክዋ ።

"ሳልስቲ ይገብሩ ከም ዘይበልዑ ነገረትኒ። ስለዚ፡ ንደቃ ዝኸውን ምግቢ ሂበያ" ትብል ።