Ìtàn Mánigbàgbé: Ẹfunsetan Aniwura lọ́lá, ó lówó, ó sì tún gbajúmọ̀

Ẹfunsetan Aniwura

Oríṣun àwòrán, @ibadaninsider

Eledua fi awọn obinrin takuntakun jinki ilẹ adulawọ, ti ọpọ wọn ko si se fi ọwọ rọ sẹyin rara.

Lara awọn obinrin takuntakun to gbe ounjẹ fẹgbẹ, to si tun gba awo bọ nilẹ Yoruba ni obinrin bi ọkunrin kan nilẹ Ibadan, Ẹfunsetan Aniwura, tii se Iyalode ilẹ Ibadan.

Niwọn igba to jẹ pe ọjọ ti pẹ, Iyalode Ẹfunsetan ti wa, to si ti pada sọdọ Eledua, oniruuru itan ni a gbọ nipa rẹ. Idi ni pe ko si akọsilẹ to daju nipa igbe aye akọni obinrin naa.

Itan igbesi aye Ẹfunsetan ko lọ gaara ga bo se yẹ, nitori oniruuru ọna lo pin si. Amọ wọn ni bi ọmọ ko ba ba itan, yoo ba arọba, tii se baba itan.

Akọsilẹ oju opo Wikipedia ni a lo, lati se akojọpọ itan nipa igbe aye Ẹfunsetan Aniwura yii.

Itan igbe aye Ẹfunsetan Aniwura:

  • Laarin ọdun 1790 si 1800 ni Oloye Ẹfunsetan Aniwura de ilẹ aye. Ilu Abẹokuta, tii se ilẹ Ẹgba, eyi to jẹ olu ilu ipinlẹ Ogun lode oni, ni Ẹfunsetan fori sọlẹ si
  • Baba rẹ, Oloye Ogunrin jẹ akọni takuntakun lati agbegbe Ikija, nigba ti iya rẹ jẹ ọmọ bibi ilu Ile Ifẹ, to wa ni ipinlẹ Ọsun bayi
  • Onisowo pẹpẹpẹ ni iya Ẹfunsetan, eyi ti Aniwura jogun lọdọ iya rẹ, amugbooro eto okoowo yii naa lo si n ti Ẹfunsetan ni ọpọnpọn, lasiko to ba kọwọ rin pẹlu iya rẹ lọ sawọn ọja gbogbo
  • Itan ni Ẹfunsetan rin irinajo wa silu Ibadan lati wa se okoowo to gbooro nitori ilu to tobi nilu Ibadan lasiko naa, to si faaye gba okoowo nla
  • Ẹfunsetan ri jajẹ, o lowo lọwọ, o ni ẹru toto ẹgbẹrun meji ati ọpọ oko, to si n ko ire oko lọ sawọn ilu bii Porto Novo, Badagry ati Ikorodu
  • O tun dokowo ninu siga tita ati owo ẹru sise, bẹẹ lo tun maa n se eroja itọju ara labẹle
Àkọlé fídíò,

'Èmi gan máa ń béèrè lọ́wọ́ ara mi pé ta ni Wole Soyinka gangan'

  • Ẹfunsetan se igbeyawo fun ọpọ igba amọ ọkan soso ni Ọba Oke fi ta lọrẹ, nigba ti itan miran ni ko tilẹ bimọ rara laye
  • A tun gbọ pe ọmọ ti Ẹfunsetan bi jade laye lọjọ to bi, sugbọn itan miran ni ori ikunlẹ ni ọmọ kansoso ti Ẹfunsetan bi ku si lasiko ti ọmọ naa n rọbilati bi ọmọ
  • Ìsẹ̀lẹ̀ yìí ni awọn eeyan kan sọ pe o sokunfa bi Ẹfunsetan se kilọ fun awọn ẹru rẹ pe ọkankan ninu wọn ko gbọdọ bimọ tabi loyun rara, iku ni ere ẹsẹ fawọn to ba bimọ
  • Ẹfunsetan la gbọ pe o jẹ iya isalẹ ijọ Anglican nilẹ Ibadan nitori ipa to n ko lati se amugbooro ẹsin igbagbọ
Àkọlé fídíò,

Florida: Ọ̀ọ̀nì àléègbà dé ba Mary lálejò lọ́gànjọ́ òru

  • Ọdun 1860 ni wọn fi Aniwura jẹ Iyalode ilẹ Ibadan amọitan ni Aarẹ Latoosa gba oye naa lọwọ rẹ lọdun 1874
  • Ọ́pọ igba la gbọ pe aawọ maa n waye laarin Latoosa ati Ẹfunsetan, ti wọn kii si ri imi ara wọn latan, tori pe Ẹfunsetan maa n gbo lẹnu
  • Itan kan ni, oju orun ni Ẹfunsetan gba de oju iku nigba ti iroyin miran ni wọn fun ni majele jẹ ni.

Sugbọn ta ba n sọrọ awọn obinrin takuntakun nilẹ Ibadan ati nilẹ Yoruba, itan ko lee gbagbe Ẹfunsetan Aniwura, tori o se iwọn to lee se lasiko tiẹ.

Àwọn iròyin tì ẹ leè ní ìfẹ̀ síí:

Awọn Iyalode to ti jẹ ni ilẹ Ibadan

  • Iyalode Subola, 1850-1867
  • Iyalode Efunsetan Aniwura, 1867-1874
  • Iyalode Iyaola, 1874-1893
  • Iyalode Lanlatu Asabi Giwa, 1894-1913
  • Iyalode Isale Osun, 1914-1917
  • Iyalode Ronilatu Ajisomo, 1917-1934
Àkọlé fídíò,

Abayọmi Aranmọlatẹ, Dr Laser: Vagino Plasty àti iṣẹ́ abẹ ẹwà Obìnrin ló jẹ mí lógún

  • Iyalode Rukayat Awosa Akande, 1935-1948
  • Iyalode Abimbola, 1948-1961
  • Iyalode Adebisi Abeo, 1961-1974
  • Iyalode Wuraola Esan, 1975-1985
  • Iyalode Hunmani Alade, 1985-1995
  • Iyalode Aminatu Abiodun, 1995-2018
  • Iyalode Theresa Oyekanmi to wa lori oye lọwọ-lọwọ.
Àkọlé fídíò,

Painter: Samuel ni ìdàgbàsókè Nàìjíríà ló jẹ òun lógún!